Hoofdstuk 1: Wat is Artrose?

Inleiding

Artrose is een van de meest voorkomende aandoeningen aan het bewegingsapparaat bij paarden en vormt een belangrijke oorzaak van chronische kreupelheid. Het betreft een progressieve, degeneratieve aandoening van de gewrichten die in eerste instantie het kraakbeen aantast, maar in een later stadium ook het onderliggende bot en omliggende weefsels zoals het gewrichtskapsel, de gewrichtsbanden en de synoviale membraan kan aantasten. De gevolgen zijn pijn, stijfheid en uiteindelijk een verminderde beweeglijkheid van het gewricht.

Veel paardeneigenaren krijgen vroeg of laat te maken met een paard dat symptomen vertoont van artrose. Daarom is het herkennen, begrijpen en vroegtijdig onderkennen van deze aandoening essentieel voor een passend en welzijnsgericht behandelplan. In dit hoofdstuk bespreken we wat artrose precies is, hoe het ontstaat, en waarom alertheid op vroege symptomen het verschil kan maken voor het comfort en de inzetbaarheid van het paard.

Inhoudelijke uitleg

Een gezond gewricht bestaat onder andere uit glad kraakbeen dat de uiteinden van botten bekleedt, synoviale vloeistof die het gewricht smeert, en een gewrichtskapsel dat alles bij elkaar houdt. Bij artrose wordt het kraakbeen dunner, onregelmatig en uiteindelijk deels of volledig afgebroken. Zonder de beschermende werking van dit kraakbeen ontstaat er wrijving tussen de botten. Dit leidt tot microbeschadigingen, ontstekingsreacties en pijn.

In reactie op deze schade probeert het lichaam het gewricht te stabiliseren door extra bot aan te maken op plaatsen waar dat normaal niet voorkomt – deze botwoekeringen worden osteofyten genoemd. Daarnaast kan het gewrichtskapsel verdikken, en neemt de kwaliteit en samenstelling van de gewrichtsvloeistof vaak af, waardoor de schokdemping en smering verslechteren.

“Een gewricht dat niet soepel beweegt, vertelt ons meer dan we soms willen zien.”

Artrose komt het vaakst voor in de gewrichten die zwaar belast worden of veel bewegingsvrijheid moeten toelaten. Bij paarden zijn dit onder andere:

• Het spronggewricht (bijvoorbeeld spat);
• De kogelgewrichten (vooral bij sportpaarden);
• Het kniegewricht;
• De halswervelgewrichten, met name bij oudere paarden.

Hoewel artrose vaak wordt gezien bij oudere paarden, kan het ook op jongere leeftijd ontstaan, bijvoorbeeld door trauma, overbelasting of aangeboren standsafwijkingen. De ontwikkeling is meestal langzaam en geleidelijk, wat het herkennen van vroege symptomen bemoeilijkt. Eigenaren nemen klachten vaak pas serieus als er duidelijke kreupelheid of prestatieverlies optreedt.

Vakterm toelichting

• Kraakbeen: Een elastisch weefsel dat botten in gewrichten bekleedt; essentieel voor soepele, pijnvrije beweging.
• Synoviale vloeistof: De vloeistof in het gewricht die zorgt voor smering en voeding van het kraakbeen.
• Osteofyten: Extra botuitsteeksels aan de randen van een gewricht, ontstaan bij slijtage of overbelasting.
• Degeneratief: Een proces waarbij de kwaliteit van een weefsel of structuur afneemt, meestal onomkeerbaar.

Praktijkvoorbeelden

• Een 14-jarig dressuurpaard toont herhaaldelijk lichte kreupelheid na zware trainingen. De dierenarts vindt artrose in het spronggewricht. Met aangepast trainingsregime, ontstekingsremmers en regelmatige beweging blijft het paard inzetbaar op lager niveau.
• Een 20-jarige recreatiepony toont in de winter stijfheid en een kortere paslengte. De symptomen verbeteren met warming-up en bij warm weer. De dierenarts stelt vermoedelijke artrose in de voorste kogelgewrichten vast. Met supplementen en aangepast beslag blijft het dier comfortabel.

Reflectie en praktische tips

Het beeld dat artrose enkel een ouderdomskwaal is, klopt niet. Hoewel leeftijd een risicofactor is, kunnen ook jonge paarden met deze aandoening te maken krijgen. Onregelmatige belasting, slechte bodemcondities of onvoldoende herstel na een blessure spelen hierin vaak een rol.

Tips voor toepassing in de praktijk:

• Observeer je paard dagelijks tijdens beweging én rustmomenten.
• Neem veranderingen in gedrag, zoals terughoudendheid bij werk of verminderde bereidheid tot buigen, serieus.
• Laat kreupelheid of stijfheid onderzoeken – ook als deze tijdelijk lijkt.
• Zorg voor goede hoefverzorging en passende training afgestemd op de leeftijd, conditie en mogelijkheden van het paard.
• Bespreek preventieve maatregelen zoals supplementen, aangepast beslag of regelmatige controle met een dierenarts.

Vroegtijdige herkenning en aangepast management kunnen de progressie van artrose aanzienlijk vertragen en het comfort van het paard verbeteren.

Hoofdstuk 2: Oorzaken van Artrose bij Paarden

Inleiding

De ontwikkeling van artrose bij paarden is zelden het gevolg van één enkele oorzaak. Meestal gaat het om een combinatie van interne en externe factoren die over langere tijd inwerken op de gewrichten. Dit samenspel van belasting, genetische aanleg, leefomstandigheden en eventuele (oude) blessures maakt artrose een complexe aandoening. Door inzicht te krijgen in deze oorzaken kunnen paardeneigenaren, trainers en verzorgers gerichte keuzes maken om slijtage te beperken en gewrichten langer gezond te houden.

In dit hoofdstuk bespreken we de belangrijkste risicofactoren die bijdragen aan het ontstaan en de versnelde ontwikkeling van artrose bij paarden, met praktijkvoorbeelden en handvatten voor vroegtijdige herkenning en preventie.

Inhoudelijke uitleg

Artrose ontstaat wanneer het evenwicht tussen belasting en herstel in het gewricht langdurig verstoord raakt. Normaal gesproken wordt kraakbeen continu vernieuwd en beschermd door synoviale vloeistof. Wanneer deze balans wegvalt, door overmatige belasting of verminderde kwaliteit van het kraakbeen, kunnen degeneratieve processen optreden. Belangrijke oorzaken en risicofactoren zijn:

• Overbelasting
  Chronische overbelasting is een van de meest voorkomende oorzaken. Dit kan ontstaan bij intensieve training, vooral in disciplines met veel wendingen, sprongen of abrupte tempowisselingen (zoals springen, western of eventing). Ook het vroeg en zwaar trainen van jonge paarden, voordat de skeletstructuur volledig is ontwikkeld, kan het kraakbeen onherstelbaar beschadigen.
• Trauma en letsel
  Gewrichtsbeschadigingen door een val, kneuzing, verstuiking of fractuur kunnen leiden tot beschadiging van het kraakbeen, ook als de buitenkant van het gewricht ogenschijnlijk genezen is. Microscopisch kleine scheurtjes of ontstekingsprocessen kunnen jarenlang na een blessure tot degeneratie leiden.
• Ouderdom
  Naarmate paarden ouder worden, vermindert de celactiviteit in het kraakbeen. Dit betekent dat herstelprocessen trager verlopen en de kwaliteit van het kraakbeen afneemt. De gewrichtsvloeistof verandert van samenstelling, waardoor de schokabsorberende functie vermindert.
• Afwijkende beenstand of hoefbalans
  Structurele scheefstand, zoals een verkeerde hoefhoek of ongelijke belasting door scheve bouw, zorgt voor ongelijkmatige druk op het gewricht. Hierdoor slijt het kraakbeen aan de zwaarbelaste zijde sneller. Ook foutief of onregelmatig bekappen of beslaan kan bijdragen aan disbalans in belasting.
• Onjuiste training of management
  Eenzijdige of slecht opgebouwde training leidt tot overbelasting van specifieke spiergroepen en gewrichten. Onvoldoende warming-up, trainen op harde of ongelijke ondergrond en te weinig herstelmomenten vergroten het risico op overbelasting.
• Genetische aanleg
  Sommige rassen en lijnen, zoals volbloeden en bepaalde warmbloeden, hebben een verhoogde gevoeligheid voor gewrichtsproblemen. Erfelijke afwijkingen in beenstand, bouw of beweging kunnen de kans op artrose vergroten, zeker bij intensief gebruik.
• Infecties of ontstekingen
  Gewrichtsontstekingen als gevolg van wondinfecties of septische artritis kunnen het kraakbeen blijvend aantasten. Zelfs een eenmalige infectie kan structurele schade veroorzaken die jaren later leidt tot artrose.

“Slijtage is zelden toeval; het is vaak het gevolg van belasting, aanleg en levensloop.”

Sommige risicofactoren kunnen worden voorkomen of beperkt (zoals trainingsaanpak), terwijl andere, zoals genetische aanleg of ouderdom, niet te vermijden zijn. Inzicht in deze oorzaken helpt om het management rond het paard hierop aan te passen.

Vakterm toelichting

• Gewrichtsbelasting: De krachten die op het gewricht inwerken tijdens beweging of rust; bij overmatige of asymmetrische belasting ontstaat slijtage.
• Biomechanica: De wetenschappelijke studie van beweging en krachtverdeling in het lichaam; afwijkingen hierin kunnen overbelasting veroorzaken.
• Septische artritis: Een bacteriële infectie van het gewricht die leidt tot hevige ontsteking en aantasting van het kraakbeen.

Praktijkvoorbeelden

• Een springpaard van 10 jaar ontwikkelt artrose in het kootgewricht. Jarenlange training op harde bodem zonder voldoende herstelmomenten leidde tot overbelasting van de voorbenen. Met aangepast beslag, trainingsherziening en ontstekingsremmende therapie wordt de situatie gestabiliseerd.
• Een jonge Welsh-pony van 6 jaar met een aangeboren standsafwijking (scheve hoeven) krijgt op latere leeftijd last van het kniegewricht. De ongelijke belasting van het been werd jarenlang niet gecorrigeerd, wat leidde tot versnelde slijtage.
• Een oude haflinger krijgt na een beenwond een gewrichtsontsteking in de kogel. Ondanks antibiotica blijft de gewrichtsfunctie beperkt en ontstaat op termijn artrose.

Reflectie en praktische tips

Kennis van de oorzaken van artrose biedt een waardevolle basis voor preventie. Door risicofactoren tijdig te herkennen en adequaat te handelen, kan veel gewrichtsschade worden voorkomen. Daarbij is samenwerking tussen hoefsmid, dierenarts, trainer en verzorger essentieel.

Tips voor toepassing:

• Laat jonge paarden rustig en geleidelijk wennen aan belasting; de eerste jaren zijn cruciaal.
• Plan voldoende rust- en hersteldagen tussen intensieve trainingssessies.
• Zorg voor regelmatige check-ups door een dierenarts, zeker bij paarden met een geschiedenis van blessures.
• Besteed structureel aandacht aan correcte hoefbalans en recht bekappen of beslaan.
• Train gevarieerd en op geschikte bodemcondities.

Een goed geïnformeerde eigenaar kan door bewuste keuzes de kans op artrose aanzienlijk verkleinen en het comfort van het paard verbeteren.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.