Hoofdstuk 1 – De dracht: voorbereiding en planning

Inleiding

Het besluit om een veulen te fokken is voor veel paardeneigenaren een bijzonder moment. Toch gaat aan deze keuze een uitgebreide voorbereiding vooraf. Fokken is niet slechts een romantisch idee, maar vraagt om kennis, zorgvuldigheid en realisme. Elk veulen draagt immers genetisch materiaal van beide ouders en wordt gevormd door de gezondheid en het welzijn van de merrie gedurende de dracht. Wie verantwoord wil fokken, maakt bewuste keuzes en betrekt deskundigen bij het proces. In dit hoofdstuk bespreken we de essentiële stappen die voorafgaan aan een gezonde dracht en een succesvolle geboorte.

Inhoudelijke uitleg

De eerste stap is de beoordeling van de merrie. Niet iedere merrie is automatisch geschikt om mee te fokken. Haar gezondheidstoestand, leeftijd, bouw en karakter spelen een bepalende rol. Een gezonde merrie met een goede lichaamsconditie heeft meer kans op een probleemloze dracht. Bij oudere merries of merries die al meerdere veulens hebben gehad, kunnen baarmoederproblemen of verminderde vruchtbaarheid voorkomen. Daarom is het verstandig om altijd een veterinair vruchtbaarheidsonderzoek te laten uitvoeren voordat de dekking plaatsvindt. Hierbij beoordeelt de dierenarts de baarmoeder via echografie en onderzoekt hij of er sprake is van ontstekingen of afwijkingen die een dracht zouden kunnen bemoeilijken.

Naast de gezondheid van de merrie speelt ook de hengstkeuze een cruciale rol. Hierbij gaat het niet alleen om uiterlijk of sportprestaties, maar vooral om genetische geschiktheid. Fokkers letten op het exterieur, wat de bouw en lichaamsverhoudingen van het paard betekent. Daarnaast wordt gekeken naar de beweging, het karakter en het prestatieniveau van de hengst. Belangrijk is dat ook rekening wordt gehouden met erfelijke afwijkingen die in bepaalde bloedlijnen kunnen voorkomen. Veel stamboeken bieden tegenwoordig genetische screenings aan om het risico op erfelijke aandoeningen te beperken. Het vermijden van te nauwe verwantschap, ook wel inteelt genoemd, is essentieel om gezonde nakomelingen te krijgen.

Wanneer zowel merrie als hengst zijn geselecteerd, volgt de keuze van de dekmethode. Traditioneel gebeurt dit via natuurlijke dekking, waarbij hengst en merrie fysiek samenkomen. In veel gevallen wordt echter gekozen voor kunstmatige inseminatie. Hierbij wordt het sperma van de hengst verzameld en via een speciale techniek bij de merrie ingebracht. Kunstmatige inseminatie kan met vers sperma, dat direct na verzameling wordt ingebracht, met gekoeld sperma dat enkele dagen houdbaar blijft, of met diepvries sperma dat langdurig bewaard kan worden. Iedere methode kent voor- en nadelen, afhankelijk van de beschikbaarheid van de hengst, de afstand tot de hengstenhouder en de vruchtbaarheid van de merrie.

Om het juiste moment voor inseminatie te bepalen, begeleidt een dierenarts het inseminatieproces door middel van cyclusbepaling. Hierbij wordt via echografie vastgesteld wanneer de eisprong van de merrie plaatsvindt. Zo wordt de kans op een succesvolle bevruchting aanzienlijk vergroot. Wanneer de inseminatie heeft plaatsgevonden, volgt na ongeveer veertien tot zestien dagen een eerste drachtecho om te controleren of de bevruchting succesvol is geweest.

"Een weloverwogen start legt de fundering voor het nieuwe leven."

Naast de veterinaire en genetische voorbereiding komt ook het administratieve deel kijken. Bij de meeste stamboeken is een dekbewijs vereist. Dit is een officieel document waarin de dekking en de betrokken hengst worden geregistreerd. Sommige fokkers kiezen ervoor een drachtverzekering af te sluiten, waarmee financiële risico’s bij drachtverlies of complicaties gedeeltelijk worden afgedekt.

Ook afspraken met de hengsthouder over kosten, herdekkingen en transport worden schriftelijk vastgelegd in een dekcontract. Hierin staan onder andere bepalingen over de dekking, veterinaire eisen en betalingsafspraken.

De merrie heeft in de aanloop naar de dekking behoefte aan een stabiel management. Dit houdt in dat haar voeding optimaal moet zijn. Ondergewicht kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid, terwijl overgewicht eveneens risico’s met zich meebrengt. Een uitgebalanceerd rantsoen, aangepast aan haar conditie en werkbelasting, vormt de basis. Vaccinaties dienen tijdig gegeven te worden, met name tegen ziekten die schadelijk kunnen zijn voor het ongeboren veulen, zoals rhinopneumonie en influenzavirus. Regelmatige ontworming draagt bij aan een gezonde dracht. Daarnaast is het belangrijk dat de merrie zo min mogelijk stress ervaart in deze periode, omdat stress een negatief effect kan hebben op haar hormoonhuishouding en vruchtbaarheid.

Hoewel het spannend kan zijn om een dekkingstraject in te gaan, is het raadzaam om altijd realistisch te blijven over de mogelijkheden van de merrie en de verwachte kosten en verantwoordelijkheden. Het fokken van een veulen brengt niet alleen financiële investeringen met zich mee, maar vraagt ook om jarenlange inzet voor de opvoeding en opleiding van het jonge paard.

Praktische reflectie

Wie met kennis van zaken het foktraject ingaat, legt de basis voor een gezonde dracht en een sterke start van het veulen. Door vanaf het begin samen te werken met ervaren fokkers, dierenartsen en hengsthouders, wordt het risico op complicaties aanzienlijk verkleind. Fokken is een prachtig proces, mits met respect voor het dier en oog voor het welzijn van zowel merrie als veulen.

Hoofdstuk 2 – Drachtmanagement: verzorging van de drachtige merrie

Inleiding

Na een succesvolle bevruchting breekt er een periode aan waarin de gezondheid van de merrie rechtstreeks invloed heeft op de ontwikkeling van het ongeboren veulen. Een goede begeleiding tijdens de dracht is daarom cruciaal. De dracht van een paard duurt gemiddeld elf maanden, met kleine variaties afhankelijk van het individu, het seizoen en soms het geslacht van het veulen. In deze maanden groeit een minuscuul embryo uit tot een volledig ontwikkeld veulen. Tijdens dit proces is de zorg voor de merrie gericht op het ondersteunen van haar welzijn, het voorkomen van complicaties en het bevorderen van een optimale ontwikkeling van het veulen.

Inhoudelijke uitleg

De eerste maanden van de dracht verlopen vaak relatief onopvallend. In deze vroege fase nestelt het embryo zich in de baarmoederwand, waar het zich langzaam begint te ontwikkelen. Tijdens de eerste controle, meestal rond de veertien tot zestien dagen na de dekking, controleert de dierenarts met behulp van een echografie of de merrie daadwerkelijk drachtig is. Bij deze eerste controle wordt ook gecontroleerd op tweelingen. Tweelingdracht komt bij paarden relatief vaak voor, maar vormt een ernstig risico voor zowel merrie als veulens. In veel gevallen wordt daarom bij constatering van tweelingen gekozen voor zogenaamde embryoreductie, waarbij een van de embryo’s op een gecontroleerde en pijnloze manier wordt verwijderd om de kans op een gezonde dracht te vergroten.

"De gezondheid van het veulen begint al in de baarmoeder."

Naarmate de dracht vordert, verschuift het zwaartepunt van de zorg naar het ondersteunen van de fysieke belasting van de merrie. Het groeiende veulen vraagt steeds meer van haar lichaam. Een uitgebalanceerd voedingspatroon is essentieel. In het eerste trimester volstaat vaak het bestaande rantsoen, mits dit kwalitatief goed is. Naarmate de dracht vordert, vooral vanaf de zevende maand, neemt de voedingsbehoefte geleidelijk toe. Niet zozeer in hoeveelheid, maar vooral in kwaliteit. De behoefte aan eiwitten, mineralen zoals calcium en fosfor, en sporenelementen zoals koper en zink stijgt, omdat deze direct bijdragen aan de ontwikkeling van het skelet, de organen en het immuunsysteem van het veulen. Voedingssupplementen kunnen ondersteunend zijn, maar het basisrantsoen moet altijd de hoofdmoot vormen.

Naast voeding speelt lichaamsbeweging een belangrijke rol. Regelmatige, gematigde beweging helpt de merrie haar conditie behouden, ondersteunt de spijsvertering en voorkomt overgewicht. Lange rustperiodes zonder beweging kunnen daarentegen leiden tot verminderde spierkracht, stijfheid en overmatige gewichtstoename, wat de dracht onnodig kan belasten. Dagelijks weidegang of lichte arbeid zoals wandelen of rustig longeren is doorgaans voldoende, mits aangepast aan het individuele paard en de fase van de dracht.

Vaccinatieprogramma’s vormen eveneens een vast onderdeel van het drachtmanagement. Infecties zoals equine herpesvirus (EHV), dat rhinopneumonie veroorzaakt, kunnen leiden tot abortus of zwakke veulens. Veel dierenartsen adviseren daarom vaccinaties op vijf, zeven en negen maanden dracht om het risico op infecties sterk te verminderen. Ook tetanus en influenzavaccinaties worden regelmatig herhaald, afhankelijk van de vaccinatiestatus van de merrie.

De algemene gezondheid van de merrie blijft gedurende de dracht onder toezicht. Periodieke controles door een dierenarts maken het mogelijk om vroegtijdig afwijkingen op te sporen, zoals oedeemvorming (vochtophopingen), kreupelheid of gedragsveranderingen die kunnen wijzen op ongemakken. In de laatste maanden van de dracht is het verstandig extra alert te zijn op tekenen van vroegtijdige uierontwikkeling, vaginale uitvloeiing of afwijkend gedrag, die kunnen wijzen op voortijdige problemen of beginnende geboorteverwachting.

Stressmanagement is een vaak onderschat onderdeel van een succesvolle dracht. Paarden zijn gevoelige dieren en langdurige stress kan de hormoonbalans beïnvloeden, wat nadelig is voor zowel de merrie als het ongeboren veulen. Een stabiele huisvesting, vaste routine, sociaal contact met soortgenoten en een rustige omgang dragen bij aan het verminderen van stressfactoren. Wijzigingen in omgeving, voeding of training worden bij voorkeur langzaam doorgevoerd.

"Waakzaamheid en rust zijn de beste bondgenoten tijdens de dracht."

De laatste weken van de dracht naderen langzaam de voorbereidingen voor de geboorte. Hierbij hoort ook het geleidelijk aanpassen van de leefomgeving. Een schone, ruime en veilige stal of kraamruimte wordt voorbereid. Hoewel merries vaak zelfstandig bevallen, is het prettig dat de omgeving al enkele weken voor de uitgerekende datum gereed is. Zo kan de merrie wennen aan de nieuwe situatie en kan men tijdig ingrijpen indien zich voortekenen van problemen aandienen.

De begeleiding van een drachtige merrie is in essentie een combinatie van oplettendheid en vertrouwen in de natuur. Hoewel het merendeel van de drachtperiodes zonder complicaties verloopt, zijn kennis en voorbereiding de beste basis om in te kunnen grijpen wanneer dat onverhoopt nodig blijkt.

Praktische reflectie

Gedurende de dracht vormt de merrie de veilige haven waarin het veulen zich ontwikkelt. Elke dag draagt bij aan de gezondheid en vitaliteit van het ongeboren veulen.

Door deskundige begeleiding, gerichte voeding, regelmatige beweging en tijdige veterinaire controles wordt de kans op een voorspoedige dracht en een gezonde geboorte aanzienlijk vergroot. Fokken is daarmee niet enkel een kwestie van genetica, maar vooral van zorgvuldige en liefdevolle begeleiding.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.