Deze gids is ontwikkeld door Equi-Care met als doel helderheid te bieden over wat EMND precies is, hoe je het kunt herkennen, wat de risicofactoren zijn en hoe je als eigenaar of verzorger kunt bijdragen aan een zo goed mogelijk paardenleven – ook bij een diagnose EMND. We bespreken niet alleen de wetenschappelijke achtergrond, maar bieden vooral praktische handvatten voor in de stal, tijdens de verzorging en in overleg met de dierenarts.

Of je nu een recreatieve ruiter bent, stalhouder, dierenartsassistent of bezorgde paardenliefhebber – deze gids helpt je op weg om signalen te leren zien, bewuste keuzes te maken en vooral: het welzijn van je paard centraal te stellen.

Namens Equi-Care wensen we je veel inzicht en praktische waarde toe bij het lezen van deze gids.

Hoofdstuk 1 – Wat is EMND?

Achtergrond en herkenning van de ziekte

EMND, of voluit Equine Motor Neuron Disease, is een neurologische aandoening die het bewegingsvermogen van het paard aantast. Het is een aandoening die zelden voorkomt, maar met ingrijpende gevolgen wanneer ze zich voordoet. De ziekte wordt gekenmerkt door het afsterven van motorische zenuwcellen in het ruggenmerg en de hersenstam. Deze zenuwcellen sturen de spieren aan. Wanneer ze wegvallen, verliezen de spieren kracht en controle, wat uiteindelijk leidt tot ernstige spierzwakte en in sommige gevallen zelfs tot verlamming.

Hoewel EMND bij het grote publiek relatief onbekend is, wordt het door dierenartsen gezien als een ernstige aandoening met vaak blijvende schade. Inzicht in de vroege signalen kan een wereld van verschil maken voor het welzijn van het paard. Dit hoofdstuk biedt een eerste verkenning van wat EMND precies is en hoe je het in de praktijk kunt herkennen.

Een sluipende ziekte

Wat EMND zo verraderlijk maakt, is dat de ziekte zich doorgaans langzaam ontwikkelt. In het beginstadium vallen de symptomen nauwelijks op of worden ze verward met andere aandoeningen zoals spierpijn, ouderdom of verminderde conditie. De eerste aanwijzingen zijn subtiel: trillende spieren, een ongewone rusthouding of moeite met bewegingen die het paard eerder zonder problemen uitvoerde.

Naarmate de ziekte vordert, worden de symptomen duidelijker. Paarden kunnen hun normale houding niet goed meer aanhouden en krijgen moeite met opstaan, bewegen of zelfs staan. De spiermassa neemt zichtbaar af, vooral bij de schouders, flanken en achterhand. Ook het gedrag verandert soms: paarden worden rustiger of juist onrustiger, afhankelijk van hoe ze omgaan met de fysieke ongemakken.

“EMND sluipt stilletjes binnen – maar het lichaam spreekt altijd eerst.”

Het is belangrijk te weten dat EMND niet besmettelijk is en geen directe pijn veroorzaakt. Toch kan het aanzien van een paard dat steeds minder controle heeft over zijn lichaam, voor de eigenaar of verzorger zeer confronterend zijn. Daarom is vroege herkenning van groot belang.

Wie krijgt EMND?

EMND treft meestal volwassen paarden van verschillende rassen, vaak tussen de 5 en 20 jaar oud. De ziekte is niet erfelijk, maar lijkt sterk samen te hangen met leefomstandigheden. Vooral paarden die langdurig op stal gehouden worden en weinig tot geen toegang hebben tot vers gras, lopen verhoogd risico. Dit komt doordat EMND wordt geassocieerd met een langdurig tekort aan vitamine E – een essentiële voedingsstof voor de werking van zenuwcellen en spieren.

In tegenstelling tot veel andere aandoeningen wordt EMND niet veroorzaakt door infecties, trauma of erfelijke aanleg, maar door een combinatie van omgevingsfactoren, voeding en het metabolisme van het paard. Hierdoor is er bij tijdige herkenning soms nog verbetering mogelijk, mits de juiste maatregelen worden genomen.

Signalen uit de praktijk

Een paard met EMND zal niet van de ene op de andere dag instorten. Vaak begint het met kleine dingen: trillende spieren in rust, een paard dat vaker ligt of minder energiek overkomt. In sommige gevallen wordt ook gewichtsverlies gemeld, ondanks een ogenschijnlijk goed dieet. Het paard kan een afwijkende houding aannemen, bijvoorbeeld met de staart omhoog of het gewicht ongelijk verdeeld over de benen. Niet zelden worden deze symptomen aanvankelijk toegeschreven aan spierbevangenheid, rugproblemen of ouderdomsverval.

Een voorbeeld: een eigenaresse van een 12-jarige ruin merkte dat haar paard tijdens het poetsen kleine spiertrekkingen vertoonde, vooral rond de flanken. Ze dacht eerst aan kou of stress. Pas toen het paard zichtbaar spiermassa verloor en moeite kreeg met de gewone training, werd verder onderzoek gedaan. De diagnose EMND volgde enkele weken later. In dit soort situaties is alertheid op veranderingen in houding, gedrag en spierspanning cruciaal.

Reflectie en handelingsperspectief

Het herkennen van EMND in een vroeg stadium is lastig, maar essentieel. Door dagelijks goed te kijken naar je paard en veranderingen serieus te nemen, kun je verschil maken. Vergelijk je observaties desnoods met eerdere foto’s of video’s om subtiele veranderingen op te merken. Vertrouw daarnaast op je gevoel: als iets ‘anders’ lijkt, is dat vaak terecht.

Hoe subtieler de signalen, hoe belangrijker je waarneming.

In de volgende hoofdstukken gaan we dieper in op de mogelijke oorzaken van EMND, de rol van voeding en hoe je via diagnostiek en management invloed kunt uitoefenen op het ziekteverloop.

Hoofdstuk 2 – Oorzaken en risicofactoren

Waarom krijgt een paard EMND?

Bij het vaststellen van een ziekte als EMND is de eerste vraag die bij veel eigenaren opkomt: waarom overkomt dit mijn paard? Het antwoord is niet eenvoudig. EMND is geen besmettelijke aandoening en komt bovendien relatief zelden voor. Toch zijn er duidelijke aanwijzingen over de omstandigheden waarin EMND vaker optreedt. In dit hoofdstuk bespreken we de bekende oorzaken, de vermoedelijke verbanden en de risicofactoren die de kans op EMND vergroten.

De rol van voedingstekorten

De sterkste wetenschappelijk onderbouwde oorzaak van EMND is een langdurig tekort aan vitamine E. Deze in vet oplosbare antioxidant speelt een essentiële rol in de bescherming van zenuwcellen tegen schade door vrije radicalen. Wanneer een paard gedurende langere tijd onvoldoende vitamine E binnenkrijgt, kan dit leiden tot degeneratie van motorneuronen, met EMND als gevolg.

In de natuur haalt een paard vitamine E uit vers gras. Dit bevat ruime hoeveelheden van de natuurlijke vorm, alfa-tocoferol. Wanneer een paard echter langdurig wordt gehouden op stal of op een zand- of paddocktrack zonder toegang tot weidegang, daalt de inname drastisch. Hooi en voordroog verliezen het merendeel van hun vitamine E-gehalte tijdens het droogproces en bewaren. Voer je alleen ruwvoer zonder aanvullende suppletie, dan kan het paard ongemerkt jarenlang te weinig binnenkrijgen.

“De oorzaak ligt niet in één moment, maar in maanden of jaren van tekorten.”

De link tussen vitamine E-tekort en EMND is goed gedocumenteerd. Bij vrijwel alle paarden met EMND zijn sterk verlaagde spiegels van deze vitamine gevonden in het bloed, het ruggenmerg of de zenuwen. Toch krijgt niet ieder paard met een laag vitamine E-gehalte EMND. Er zijn dus vermoedelijk ook andere factoren die meespelen.

Invloed van huisvesting en beweging

Naast voeding speelt ook huisvesting een duidelijke rol. Paarden die weinig beweging krijgen, langere tijd op stal staan en niet of nauwelijks weidegang kennen, lopen een groter risico. Niet alleen missen zij de natuurlijke bron van vitamine E, ook hun algemene stofwisseling en spiergezondheid lijden onder het gebrek aan variatie en activiteit.

Beweging stimuleert de doorbloeding van spieren en zenuwen, waardoor voedingsstoffen beter worden opgenomen. Stilstand kan bijdragen aan versnelde degeneratie, zeker in combinatie met een eenzijdig rantsoen. EMND is dan ook vaker vastgesteld op bedrijven met een intensief stalmanagement zonder toegang tot weide of ruwvoersoorten van hoge kwaliteit.

Andere mogelijke risicofactoren

Hoewel het bewijs minder sterk is, worden ook oxidatieve stress en seleniumtekorten genoemd als mogelijke meespelende factoren. Oxidatieve stress ontstaat wanneer het lichaam meer vrije radicalen produceert dan het kan afvoeren, bijvoorbeeld bij ziekte, zware training of chronische ontsteking. Vitamine E werkt in dit proces als antioxidant. Een tekort kan de schade versterken.

Selenium is een andere antioxidant die vaak in verband wordt gebracht met spier- en zenuwgezondheid. Een ernstig tekort kan leiden tot andere aandoeningen zoals spierbevangenheid of witte spierziekte. Of seleniumtekort ook EMND in de hand werkt, is nog onderwerp van onderzoek, maar een gebalanceerd rantsoen blijft hoe dan ook van belang.

Tot slot zijn er aanwijzingen dat langdurige stress, vervuilde bodems of blootstelling aan toxines (zoals in beschimmeld voer) mogelijk bijdragen aan het ontstaan van EMND. Dergelijke factoren verzwakken het lichaam en kunnen de kans op neurologische schade vergroten.

Risicoprofiel in de praktijk

Stel je voor: een 15-jarige merrie staat al jaren op een stal zonder weidegang. Ze krijgt hooi en krachtvoer, maar geen supplementen. Ze wordt licht bereden en komt weinig buiten. Na verloop van tijd wordt ze trager, vertoont spiertrillingen en verliest zichtbaar spiermassa. De dierenarts constateert een vitamine E-tekort en EMND. In dit scenario is het risicoprofiel duidelijk: langdurig tekort, gebrek aan beweging, en mogelijk oxidatieve stress vormen samen een dwingend patroon.

Reflectie en aanbeveling

EMND ontstaat niet plotseling. Het is het resultaat van langdurige tekorten en ongunstige omstandigheden. Als paardenhouder kun je hier invloed op uitoefenen. Laat bij twijfel het vitamine E-gehalte in het bloed meten, evalueer de rantsoensamenstelling en zorg voor regelmatige beweging en frisse lucht. EMND is moeilijk te genezen, maar vaak wel te voorkomen.

Voorkomen begint bij het begrijpen van wat een paard écht nodig heeft.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.