Deze gids brengt die werelden samen. We bekijken niet alleen erfelijke ziekten, maar ook infecties waarbij genetische gevoeligheid het verschil kan maken tussen ziek worden of gezond blijven. Denk aan afwijkingen in de calciumhuishouding, fatale huidproblemen, spierziekten, bloedstollingsstoornissen en aangeboren afweerproblemen. Maar ook bekende infecties zoals herpesvirus, West Nile en arteritis komen aan bod — steeds bekeken vanuit het perspectief van erfelijkheid en preventie.
Met deze derde gids bieden we paardenhouders, fokkers en dierenartsen opnieuw een praktisch en begrijpelijk overzicht. Zo kunnen we samen blijven bouwen aan een gezonde, sterke en goed geïnformeerde paardenpopulatie.

Hoofdstuk 1 – Inleiding: genetica, infecties en het immuunsysteem

"Preventie begint bij inzicht in meerdere risico’s tegelijk."

Paarden kunnen ziek worden door allerlei oorzaken. Soms is er sprake van een duidelijk infectieus probleem, zoals een virus of bacterie. Soms ligt de oorzaak volledig in het DNA van het dier: een aangeboren foutje in één of meerdere genen. En vaak is het een combinatie van beide.

Wat deze gids bijzonder maakt, is dat we hier juist stilstaan bij díe aandoeningen waarbij genetica en infectiegevoeligheid elkaar raken. Aandoeningen die misschien niet altijd even bekend zijn bij het grote publiek, maar waar genetisch testen en tijdig herkennen wél een groot verschil kunnen maken.

Steeds meer wordt duidelijk dat het immuunsysteem bij het paard — net als bij mensen — sterk gestuurd wordt door erfelijke aanleg. Sommige paarden reageren overmatig sterk op infecties, anderen zijn juist minder goed in staat om ziekteverwekkers af te weren. Daarnaast kunnen genetische afwijkingen in organen of stofwisseling ervoor zorgen dat bepaalde ziektes eerder toeslaan, ernstiger verlopen of moeilijker te behandelen zijn.

Neem bijvoorbeeld Equine Arteritis Virus (EAV): sommige hengsten dragen dit virus levenslang bij zich zonder zelf ziek te worden, terwijl ze het ongemerkt kunnen doorgeven. Of denk aan veulens met Foal Immunodeficiency Syndrome (FIS), waarbij het afweersysteem al vanaf de geboorte ernstig tekortschiet. Bij beide aandoeningen speelt genetica een belangrijke rol in wie gevoelig is en wie niet.

Ook bij spierziektes, bloedstollingsstoornissen en huidaandoeningen zien we vaak erfelijke patronen. Zo komt dwerggroei door foutjes in kraakbeengenen (zoals bij ACAN-mutaties), en kunnen problemen met suikeropslag in de spieren ontstaan door fouten in enzymgenen (zoals bij GBED of PSSM1). Soms zijn deze afwijkingen direct levensbedreigend bij geboorte, soms openbaren ze zich pas in het volwassen leven bij ziekte, belasting of stress.

Wat deze ziektes extra complex maakt, is dat veel van hen rasgebonden zijn. Zo zien we bepaalde afwijkingen vooral bij Quarter Horses, Arabieren, trekpaarden of miniatuurpaarden. Maar door de toename van kruisingen en de internationale fokkerij kunnen deze genetische fouten zich onbedoeld ook buiten hun oorspronkelijke ras verspreiden. Daarom is tijdig testen steeds belangrijker geworden, juist ook bij kruisingsdieren met onbekende afstamming.

Naast de strikt genetische afwijkingen, besteden we in deze gids ook aandacht aan infectieziektes zoals het Equine Herpesvirus (EHV) of het West Nile Virus (WNV). Hoewel deze ziektes in de basis infectieus zijn, blijkt dat ook hier erfelijke factoren bepalen hoe ernstig het ziektebeloop is bij een besmetting. Sommige paarden ontwikkelen zware complicaties, zoals neurologische uitval bij EHV, terwijl andere dieren weinig symptomen vertonen.

In de hoofdstukken die volgen, duiken we per aandoening dieper in op:

• Wat de ziekte precies inhoudt;
• Hoe het genetisch werkt (indien bekend);
• Bij welke rassen het voorkomt;
• Hoe je kunt testen;
• En hoe je er praktisch mee om kunt gaan in de fokkerij en het dagelijks management.

Ons doel is om paardenhouders, fokkers en dierenartsen heldere en praktisch toepasbare informatie te bieden. Want hoewel de wetenschap steeds ingewikkelder wordt, is de kern van goede paardenhouderij nog altijd eenvoudig: problemen vroegtijdig herkennen, risico’s begrijpen, en verantwoord fokken met oog voor het welzijn van het individuele paard én de populatie als geheel.

De kennis die we vandaag hebben, is niet het eindpunt. Genetisch onderzoek ontwikkelt zich razendsnel. Maar door nú al verstandig om te gaan met de beschikbare testen en inzichten, kunnen we veel leed voorkomen — en bijdragen aan gezondere generaties paarden.

"Ziekte is vaak geen toeval. Door het verhaal achter de genen te begrijpen, nemen we de eerste stap naar preventie."

Hoofdstuk 2 – Equine Arteritis Virus Resistance (EAVR): virusinfectie met genetische gevoeligheid

"Sommige paarden dragen zonder ziek te zijn, maar verspreiden het wel."

Equine virale arteritis (EVA) is een besmettelijke ziekte bij paarden, veroorzaakt door het equine arteritis virus (EAV). Hoewel veel infecties asymptomatisch verlopen, kan het virus ernstige gevolgen hebben, zoals abortus bij drachtige merries en langdurige virusuitscheiding bij hengsten. Recent onderzoek heeft aangetoond dat genetische factoren, met name variaties in het CXCL16-gen, invloed hebben op de gevoeligheid voor EAV-infectie en de kans op het ontwikkelen van een dragerschap bij hengsten.

Wat is Equine virale arteritis (EVA)?

EVA is een virale infectie die wereldwijd voorkomt bij paarden. Het virus verspreidt zich voornamelijk via de luchtwegen en kan ook seksueel worden overgedragen via besmet sperma. Symptomen variëren van koorts, depressie en ademhalingsproblemen tot zwelling van de ledematen en abortus bij drachtige merries. Bij jonge veulens kan het leiden tot ernstige longontsteking en sterfte.

Genetische gevoeligheid: de rol van het CXCL16-gen

Onderzoek heeft aangetoond dat variaties in het CXCL16-gen op chromosoom 11 invloed hebben op de gevoeligheid van CD3+ T-lymfocyten voor EAV-infectie. Specifieke allelen van dit gen zijn geassocieerd met een verhoogde kans op het ontwikkelen van een langdurig dragerschap bij hengsten. Hengsten met bepaalde genetische profielen blijken vatbaarder voor het behouden van het virus in hun voortplantingsorganen, waardoor ze het virus via sperma kunnen blijven verspreiden.

Praktische implicaties voor fokkerij en management

Het identificeren van hengsten met een genetische aanleg voor langdurig dragerschap is cruciaal voor het beheersen van de verspreiding van EAV. Door genetische testen uit te voeren op het CXCL16-gen kunnen fokkers en dierenartsen hengsten identificeren die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van een dragerschap. Dit stelt hen in staat om geïnformeerde beslissingen te nemen over het gebruik van deze hengsten in de fokkerij en om passende maatregelen te nemen om de verspreiding van het virus te voorkomen.

Preventieve maatregelen

• Vaccinatie: Het vaccineren van seronegatieve merries vóór de dekking met een potentieel dragerhengst kan het risico op infectie en abortus verminderen.
• Quarantaine en testen: Nieuwe hengsten moeten worden getest op EAV en, indien nodig, in quarantaine worden geplaatst voordat ze worden geïntroduceerd in een fokprogramma.
• Genetische screening: Door genetische screening op het CXCL16-gen kunnen fokkers hengsten identificeren met een verhoogd risico op dragerschap en passende maatregelen nemen.

Door een combinatie van genetische kennis en goede managementpraktijken kunnen fokkers en dierenartsen samenwerken om de verspreiding van EAV te beheersen en de gezondheid van de paardenpopulatie te waarborgen.

"Genetische inzichten bieden nieuwe mogelijkheden voor het beheersen van virale infecties in de paardenfokkerij."

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.