In deze vierde gids richten we ons specifiek op infectieuze aandoeningen waarbij genetica mee bepaalt hoe ernstig een paard ziek wordt. Denk aan virussen zoals herpes, West Nile of arteritis, maar ook aan immuunstoornissen, bloedziekten en stofwisselingsproblemen waarbij infecties een extra risico vormen. Sommige paarden herstellen volledig na een besmetting, terwijl andere ernstige complicaties ontwikkelen — het verschil zit vaak in hun erfelijke weerstand.

Door genetisch risicomanagement te combineren met infectiepreventie ontstaat een krachtig instrument om paarden preventief te beschermen. Met deze vierde en laatste gids in de serie bieden we paardenhouders, fokkers en dierenartsen opnieuw een praktisch en actueel overzicht om gezondheid duurzaam te ondersteunen.

Zo bouwen we samen verder aan een sterke, gezonde en goed geïnformeerde paardenpopulatie — met aandacht voor zowel genetica als infectierisico’s.

Hoofdstuk 1 – Lethal White Overo (LWO): fatale bont-gen combinatie

"Een bontpatroon met dodelijke gevolgen bij dubbel dragerschap."

Kleurpatronen spelen in de fokkerij vaak een grote rol. Bonte paarden zijn populair in veel rassen, en bij Paint Horses vormt bont zelfs de basis van het rasbeeld. Maar sommige kleurgenen dragen meer risico’s met zich mee dan alleen uiterlijk. Eén van de bekendste voorbeelden hiervan is Lethal White Overo (LWO), een genetische afwijking waarbij een bontpatroon dodelijk wordt zodra een veulen het van beide ouders erft.

Bij het LWO-syndroom gaat het eigenlijk niet om het kleurpatroon zelf, maar om een defect in het EDNRB-gen (Endothelin Receptor Type B). Dit gen speelt tijdens de embryonale ontwikkeling een belangrijke rol bij de aanleg van zenuwcellen, vooral in de darmen. Wanneer een veulen van beide ouders een defecte kopie van dit gen erft, ontbreken de zenuwen in het maagdarmkanaal grotendeels. Hierdoor kan de darm niet normaal samentrekken en voedsel transporteren.

Veulens die homozygoot zijn voor het LWO-gen worden meestal volledig wit geboren, met vaak blauwe ogen. Ze lijken aanvankelijk vitaal, maar al snel na de geboorte ontstaan ernstige koliekverschijnselen: ze kunnen hun voedsel niet verteren en krijgen hevige buikpijn door het ontbreken van darmbeweging. Ondanks pijnstilling en intensieve zorg is er geen genezing mogelijk; euthanasie volgt vrijwel altijd binnen enkele dagen.

De erfelijkheid van LWO verloopt volgens een autosomaal recessief patroon. Dit betekent dat veulens alleen ziek worden als ze van beide ouders het defecte gen erven. Dragers, met slechts één kopie van het defect, zijn zelf gezond. Zij dragen wél het bekende Overo-bontpatroon dat binnen de Paint-fokkerij zeer gewaardeerd wordt.

Dit genetisch defect komt voornamelijk voor bij Paint Horses, American Quarter Horses, en in mindere mate bij rassen waarin Paint-bloed is ingekruist. De combinatie van selecteren op opvallende bonte patronen en een smalle bloedlijnbasis heeft ervoor gezorgd dat het LWO-gen relatief vaak voorkomt binnen deze rassen.

Dankzij DNA-onderzoek is LWO tegenwoordig goed beheersbaar. Er is een betrouwbare test waarmee zowel dragers als vrije dieren geïdentificeerd kunnen worden. Hierdoor kunnen fokkers gericht paren kiezen die het risico op homozygote, niet-levensvatbare veulens uitsluiten.

In de praktijk betekent dit: een drager van het LWO-gen kan gerust worden ingezet in de fokkerij, mits hij of zij alleen wordt gecombineerd met een genetisch vrij partnerdier. Zo blijft het gewenste bontpatroon behouden in de populatie, zonder dat er veulens met het dodelijke syndroom worden geboren.

Wat LWO zo’n goed voorbeeld maakt, is dat het aantoont hoe uiterlijke selectie, als men niet alert is, onbewust genetisch risico kan stapelen. Bonte veulens zijn commercieel vaak gewild, maar zonder genetische kennis wordt er onnodig met de gezondheid van nakomelingen gegokt.

De openheid binnen de Paint-wereld en de beschikbaarheid van toegankelijke testen hebben het risico de afgelopen jaren sterk verminderd. Toch blijft waakzaamheid nodig, zeker bij kruisingsproducten waar het Paint-bloed soms vele generaties terug al werd ingebracht en het dragerschap daardoor onopgemerkt blijft circuleren.

LWO is één van de best beheersbare genetische aandoeningen geworden, simpelweg omdat de kennis er is, de testen eenvoudig zijn, en de aandoening volledig te voorkomen is zolang fokkers zorgvuldig plannen. Daarmee is het ook een leerzaam voorbeeld voor andere genetische afwijkingen binnen de paardenfokkerij.

"Waar genetica risico’s brengt, biedt kennis de oplossing.

LWO is niet gevaarlijk — zolang je weet wat je fokt."

Hoofdstuk 2 – Lordose (Swayback): de holle rug als structurele afwijking

"Als de wervelkolom doorzakt."

De wervelkolom vormt de centrale as van het paardenlichaam. Een goed gevormde rug is essentieel voor balans, bewegingsvrijheid, draagkracht en rijdbaarheid. Wanneer die rug zijn natuurlijke stevigheid verliest en te ver doorzakt, spreken we van lordose, in de volksmond ook wel swayback genoemd. Hoewel een licht holle rug bij sommige rassen niet ongebruikelijk is, kan een ernstige vorm van lordose een blijvende en belastende afwijking zijn voor het paard.

Bij lordose buigt de wervelkolom tussen de schoft en de lendenen overmatig naar beneden. Daardoor ontstaat een diep ingezakte ruglijn met vaak een opvallend opgetrokken achterwerk. Het paard lijkt als het ware “doorgezakt” in het midden. In ernstige gevallen beïnvloedt dit niet alleen het uiterlijk, maar ook het functioneren van de rug, de gewrichten, spieren en zelfs de ademhaling.

Er zijn verschillende oorzaken van lordose. Soms speelt een afwijkende ontwikkeling van de wervellichamen zelf een rol, waardoor de wervels minder goed sluiten of vervormen tijdens de groei. In andere gevallen is er sprake van bindweefselzwakte, waardoor de ligamenten en spieren de wervelkolom onvoldoende ondersteunen. In beide situaties ontstaat een blijvend ingezakte rug, meestal al zichtbaar vanaf jonge leeftijd.

Hoewel lordose in milde vormen ook kan ontstaan door verkeerde belasting, slecht zadelgebruik of spierzwakte bij volwassen paarden, ligt bij ernstige aangeboren vormen vrijwel altijd een genetische oorzaak ten grondslag. Vooral bij rassen als Saddlebreds, Tennessee Walking Horses en bepaalde warmbloedlijnen zien we erfelijke patronen terug. Ook bij miniatuurpaarden en Arabieren is lordose regelmatig beschreven.

De precieze erfelijke mechanismen achter lordose zijn nog niet volledig opgehelderd. Meerdere studies suggereren dat het om polygenetische overerving gaat, waarbij meerdere genen samen bijdragen aan het risico. In sommige families lijkt het patroon sterk erfelijk, maar een enkelvoudig, dominant gen is tot op heden niet vastgesteld. Daardoor bestaat er momenteel nog geen directe DNA-test voor lordose.

Fokkers kunnen wel degelijk sturen door alert te zijn op familiegeschiedenis. Wanneer beide ouderdieren of hun directe verwanten een duidelijke swayback-ontwikkeling tonen, is de kans op nakomelingen met hetzelfde probleem groter. Voorzichtigheid is hier dus geboden, zeker in rassen waar dit type rug vaker voorkomt.

De ernst van de afwijking verschilt sterk. Sommige paarden met een lichte swayback blijven jarenlang probleemloos functioneren, mits zorgvuldig getraind en goed beslagen.

Bij ernstige vormen kan het paard echter moeite krijgen met ruggebruik, zadeldruk, ademhaling en zelfs voortbewegen. Voor sportieve prestaties kan een ernstig ingezakte rug een groot probleem zijn, zeker bij disciplines waar een sterke rugbelasting vereist is.

Er bestaat geen genezende behandeling voor aangeboren lordose. Wel kan goed management veel doen om klachten te beperken:

• zorgvuldig zadelpasadvies om drukpunten te vermijden;
• gerichte training om de rompspieren te versterken;
• het vermijden van overgewicht;
• regelmatige controle door dierenarts of fysiotherapeut.

Lordose laat zien dat uiterlijke kenmerken soms onderschatte gevolgen hebben. Een ‘slappe’ rug is niet alleen een schoonheidsfoutje, maar kan bij ernstige vormen grote beperkingen opleveren. Omdat de genetica achter deze afwijking nog niet volledig ontrafeld is, blijft waakzaamheid binnen de fokkerij essentieel.

Het is een aandoening waarbij vroegtijdige herkenning, eerlijk beoordelen van fokdieren, en open communicatie tussen fokkers het beste beschermt tegen verdere verspreiding.

"Wat in de bovenlijn zichtbaar wordt, begint vaak onzichtbaar in de genen.

Waakzaam fokken beschermt het fundament van het paard."

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.