1. De rol van gras in het dieet van paarden

Inleiding

Gras is meer dan groen op het land; het vormt de natuurlijke kern van het paardenrantsoen. In de vrije natuur grazen paarden tot wel zestien uur per dag, waarbij ze kleine hoeveelheden vezelrijke planten opnemen in een bijna onafgebroken ritme. Hun spijsvertering is volledig afgestemd op deze continue inname van ruwvoer, en precies daarom blijft gras ook in moderne paardenhouderij onmisbaar.

Tegelijk is het aanbod van gras niet vanzelfsprekend geschikt. De samenstelling, groeifase en het seizoen bepalen of het gras voedzaam of juist risicovol is. Wie gras verstandig inzet, draagt direct bij aan het welzijn en de gezondheid van het paard. Dit hoofdstuk biedt inzicht in de voedingswaarde van gras, de invloed van seizoenen en de praktische keuzes die daarbij horen.

Inhoudelijke uitleg

Gras voorziet paarden van drie essentiële voedingsstoffen: koolhydraten, eiwitten en vezels. Hoewel al deze componenten belangrijk zijn, spelen vezels een sleutelrol. Ze vormen de basis van een gezonde darmwerking, stimuleren de darmbeweging en dragen bij aan een stabiel spijsverteringsproces. Voldoende structuurvezel helpt bovendien om gezondheidsproblemen zoals koliek, verstopping of maagzweren te voorkomen.

De voedingswaarde van gras verandert echter voortdurend. In het voorjaar bevat jong gras vaak veel suikers, vooral in de vorm van fructaan. Dit maakt het energierijk, maar minder geschikt voor paarden die gevoelig zijn voor suikergerelateerde aandoeningen zoals hoefbevangenheid, insulineresistentie of PPID. Naarmate het seizoen vordert, verandert ook het gehalte aan voedingsstoffen. Tijdens droge zomers daalt het eiwit- en vezelgehalte, terwijl het suikergehalte soms paradoxaal toeneemt. In het najaar neemt de algehele voedingswaarde af, en gedurende de winter is gras doorgaans geen betrouwbare ruwvoerbron meer.

Wat gras daarnaast waardevol maakt, is dat het water, vitamines zoals A, E en K, en mineralen als calcium, magnesium en kalium levert. In het groeiseizoen kunnen paarden een groot deel van hun dagelijkse behoeften rechtstreeks uit vers gras halen — mits het aanbod kwalitatief goed is en in de juiste hoeveelheid wordt benut.

Het is dan ook essentieel om niet alleen naar de hoeveelheid gras te kijken, maar vooral naar het groeistadium en de samenstelling. Jong, kort gras bevat relatief veel energie maar weinig vezels. Oudere grasplanten bieden daarentegen een betere balans tussen structuur en voedingsstoffen. Overbemesting of te intensieve begrazing kan deze balans verstoren, wat de voedingswaarde onder druk zet.

“Een paard eet geen gras, maar voedingswaarde. Wat groeit, is niet altijd wat voedt.”

Toelichting vaktermen

Ruwvoer is de verzamelnaam voor vezelrijk plantenmateriaal zoals gras, hooi en kuilgras. Voor paarden is ruwvoer geen bijzaak, maar een fysiologische noodzaak. Fructaan is een opslagvorm van suiker die in het gras voorkomt, vooral onder invloed van koude nachten en zonnige dagen. Bij overmaat kan fructaan schadelijk zijn voor gevoelige paarden. Hoefbevangenheid is een ontsteking van de lamellen in de hoef en wordt vaak in verband gebracht met een overmatige suikerinname. De aandoening is pijnlijk en kan blijvende schade veroorzaken.

Reflectie of toepassing

Het beeld van een groene, weelderige paardenwei wekt vaak de indruk van overvloed en gezondheid. Toch schuilt daarin een risico. Gras dat visueel aantrekkelijk is, is niet per definitie geschikt als voeding. Zeker bij paarden met overgewicht, beperkte beweging of een stofwisselingsstoornis kan te energierijk gras nadelige effecten hebben.

Voor een gezonde omgang met gras in het rantsoen is kennis en waarneming onmisbaar. Het observeren van het groeistadium, de seizoensinvloeden en het gedrag van het paard geeft richting aan verstandig weidebeheer. Dat betekent soms beperking van de weidegang, het gebruik van een graasmasker, of de inzet van een paddock waar gecontroleerde bijvoeding mogelijk is.

Een regelmatige beoordeling van zowel de conditie van het paard als de kwaliteit van het gras is daarbij waardevol. Dit kan bijvoorbeeld door visuele inspectie, maar ook door het laten uitvoeren van een grasanalyse. De ondersteuning van een voedingsadviseur of weide-expert kan helpen om het rantsoen optimaal af te stemmen op de situatie.

Wanneer gras doordacht wordt ingezet, is het niet alleen een goedkope, maar ook een duurzame en paardvriendelijke voedingsbron — en daarmee een fundament onder gezond paardenwelzijn

2. Verschillende grassoorten en hun kenmerken

Inleiding

Een groene weide lijkt misschien vanzelfsprekend geschikt voor paarden, maar niets is minder waar. Niet elk gras is voedzaam of veilig voor een paard. Hoewel het op het eerste gezicht allemaal op elkaar lijkt, verschillen grassoorten sterk in samenstelling, groeipatroon en voedingswaarde. Sommige soorten groeien snel en zijn rijk aan suikers — aantrekkelijk voor de veehouderij, maar mogelijk schadelijk voor paarden. Andere soorten zijn structuurrijk en traaggroeiend, waardoor ze beter aansluiten bij het natuurlijke dieet en het spijsverteringsstelsel van het paard.

Voor een gezonde, veilige paardenweide is het essentieel om te begrijpen welke grassoorten wél bijdragen aan paardenwelzijn en welke juist gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Dit hoofdstuk biedt een overzicht van veelvoorkomende grassoorten, hun eigenschappen en hun rol binnen een goed doordachte weideplanning.

Inhoudelijke uitleg

Het spijsverteringskanaal van het paard is volledig ingericht op het verwerken van vezelrijke, laagenergetische voeding. Gras is hierbij de meest natuurlijke bron, maar het moet dan wel aan specifieke eisen voldoen. Veel grassoorten die in de landbouw worden ingezet, zijn geselecteerd op een hoge opbrengst, snelle hergroei en een hoog suiker- of eiwitgehalte. Dat maakt ze economisch interessant voor koeien of schapen, maar bij paarden kunnen ze leiden tot overgewicht, hoefbevangenheid of verstoringen van de darmflora.

Grassoorten die wél geschikt zijn voor paarden kenmerken zich meestal door een laag fructaangehalte, een hoge structuurwaarde (veel ruwe celwanden), een langzame groeicyclus en een sterke wortelstructuur die bestand is tegen frequent grazen en betreding. Zulke eigenschappen zorgen voor een stabiele energieopname, minder risico op spijsverteringsproblemen en een duurzamere grasmat.

Een goed paardenweidemengsel bevat bij voorkeur een combinatie van de volgende soorten:

Timotheegras (Phleum pratense) is een van de meest gewaardeerde grassoorten in paardenrantsoenen.

Het groeit langzaam, heeft een relatief laag fructaangehalte en bevat veel structuur. Vooral voor paarden met stofwisselingsproblemen zoals insulineresistentie is timothee een veilige keuze. Doordat het traag hergroeit, voorkomt het overconsumptie in het voorjaar.

Roodzwenkgras (Festuca rubra) is een robuuste soort die goed gedijt op schrale gronden en weinig bemesting vraagt. Het is droogtetolerant en vormt samen met andere soorten een stevige zode. Deze eigenschappen maken het geschikt voor intensief gebruik, vooral op paddocks en randen van de weide.

Veldbeemdgras (Poa pratensis) staat bekend om zijn dichte groeiwijze en sterke wortelnetwerk. Dit zorgt voor een zode die goed bestand is tegen vertrapping. De groei is traag maar gestaag, en het gras bevat voldoende structuur om bij te dragen aan een gezond dieet.

Rietzwenkgras (Festuca arundinacea) is grover van structuur en zeer geschikt voor vochtige of tijdelijke natte gronden. Hoewel het iets minder smakelijk is, levert het toch een waardevolle bijdrage door zijn diepe beworteling en weerstand tegen betreding.

Daartegenover staan grassoorten die beter vermeden kunnen worden in paardenweides, of slechts beperkt in mengsels aanwezig mogen zijn.

Engels raaigras (Lolium perenne) is een bekende soort in landbouwweides vanwege zijn snelle groei en hoge opbrengst. Maar het bevat vaak veel fructaan, zeker in koude of zonnige omstandigheden. Bij gevoelige paarden kan dit leiden tot ernstige gezondheidsklachten.

Italiaans raaigras (Lolium multiflorum) is nog energierijker en minder structuurrijk dan het Engelse raaigras. Het wordt vaak gebruikt als tijdelijke grasbedekking of bij herinzaai, maar is ongeschikt voor duurzame paardenweides.

Westerwoldisch raaigras, ook een snelgroeiende soort, heeft nauwelijks vezelwaarde en is vooral bedoeld als tijdelijke vanggewas. Voor paarden levert het vooral risico’s op van overconsumptie zonder voldoende structuur voor een gezonde vertering.

“Niet elk gras dat groeit, voedt het paard — kies voor kwaliteit boven opbrengst.”

Toelichting vaktermen

De structuurwaarde van gras verwijst naar het gehalte aan ruwe celwanden, met name lignine en cellulose. Deze zijn essentieel voor een stabiele darmwerking. Gras met een hoge structuurwaarde wordt langzamer verteerd, wat de darmgezondheid ten goede komt.

Fructaan is een oplosbare suiker die in gras als energieopslag fungeert. Vooral bij koude nachten en zonnige dagen kan het gehalte sterk stijgen, waardoor het gras voor paarden met een gevoelig metabolisme schadelijk wordt.

Zodevorming duidt op de dichtheid en stevigheid van de grasmat. Een goede zode voorkomt kale plekken, vermindert bodemerosie en beschermt tegen beschadiging door hoefactiviteit.

Reflectie of toepassing

De samenstelling van een paardenweide heeft directe gevolgen voor het welzijn van het paard. Daarom is het verstandig om bij de aanleg of het onderhoud van weides bewust te kiezen voor graszaadmengsels die specifiek zijn samengesteld voor paarden. Landbouwmengsels zijn vaak goedkoper en sneller beschikbaar, maar brengen gezondheidsrisico’s met zich mee die op lange termijn duurder kunnen uitvallen.

Een goed paardenweidemengsel bevat idealiter timothee, veldbeemd en roodzwenk, eventueel aangevuld met rietzwenkgras of kruiden zoals smalle weegbree.

Het zaaien van zulke mengsels gebeurt bij voorkeur in het najaar, zodat de wortels zich rustig kunnen ontwikkelen vóór het volgende groeiseizoen. Dit vermindert het risico op verdringing door ongewenste soorten.

Het onderhoud van de weide vraagt vervolgens regelmatige inspectie. Klopt de samenstelling nog? Is de grasmat voldoende dicht? Groeit er teveel snelgroeiend raaigras tussen? Wanneer nodig kan her inzaai of zelfs volledige herinrichting wenselijk zijn — een investering die zichzelf terugverdient in minder gezondheidsproblemen, lagere voerkosten en een meer stabiele rantsoenopbouw.

Kortom, het verschil tussen een groene en een gezonde weide begint bij de grassoort. Wie aan de basis de juiste keuzes maakt, legt het fundament voor duurzaam paardenwelzijn.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.