Met deze gids wil Equi-Care paardeneigenaren, stalhouders, dierenartsen en andere professionals voorzien van betrouwbare, actuele en praktische kennis over leptospirose bij het paard. We leggen uit hoe de ziekte ontstaat, hoe deze herkend kan worden, welke behandelopties er zijn en, vooral, hoe besmetting zoveel mogelijk kan worden voorkomen.
Wij hopen dat deze gids bijdraagt aan een groter bewustzijn over deze vaak onderschatte aandoening en bijdraagt aan het creëren van een veilige, gezonde leefomgeving voor onze paarden.

Hoofdstuk 1: Wat is leptospirose?

Inleiding
Leptospirose is een infectieziekte die wereldwijd bij zowel dieren als mensen voorkomt. Hoewel deze ziekte binnen de paardensector relatief weinig aandacht krijgt, vormt ze een reëel gezondheidsrisico voor zowel individuele paarden als complete kuddes. Doordat symptomen vaak vaag blijven of zelfs volledig afwezig zijn, wordt leptospirose regelmatig pas ontdekt wanneer ernstige complicaties zijn ontstaan. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op de aard van deze ziekte, het werkingsmechanisme van de veroorzakende bacterie en het belang van vroege herkenning en preventie.

Inhoudelijke uitleg
Leptospirose wordt veroorzaakt door bacteriën uit het geslacht Leptospira. Deze bacteriën hebben een kenmerkende spiraalvorm en behoren tot de zogeheten spirocheten. Wereldwijd zijn er meer dan 250 verschillende serovars (varianten) van Leptospira bekend, waarvan sommige specifiek zijn voor bepaalde diersoorten. Bij paarden worden vooral serovars uit de Leptospira interrogans-groep in verband gebracht met ziekte, zoals Leptospira interrogans serovar Pomona, een variant die eveneens voorkomt bij runderen en varkens.

De bacteriën komen vooral voor in warme, vochtige omgevingen en kunnen langdurig overleven in stilstaand water, modderige bodems en natte strooisels. Verspreiding vindt doorgaans plaats via urine van besmette dieren, die bacteriën uitscheiden zonder zelf zichtbaar ziek te zijn. Wilde knaagdieren, zoals ratten en muizen, vormen hierin een belangrijke besmettingsbron, maar ook gezelschapsdieren en vee kunnen een rol spelen in de verspreiding.

Paarden raken doorgaans besmet door direct of indirect contact met besmet water, voer of natte bodembedekking. De bacteriën kunnen het lichaam binnendringen via kleine wondjes in de huid, via beschadigde slijmvliezen van mond, neus en ogen, of door inademing van besmette aerosolen. Eenmaal in het lichaam verspreiden de leptospiren zich snel via de bloedbaan (bacteriëmie), waarna ze zich kunnen nestelen in verschillende organen, met name in de nieren, lever en ogen.

De ernst van de infectie hangt af van meerdere factoren: de serovar waarmee het paard besmet raakt, de infectiedosis, de algehele gezondheidstoestand van het dier en de mate waarin het immuunsysteem in staat is de bacteriën onder controle te houden. In veel gevallen verloopt de infectie subklinisch, wat betekent dat er geen zichtbare ziekteverschijnselen optreden. Toch blijft het paard in dergelijke gevallen vaak langdurig leptospiren uitscheiden via de urine, waardoor het onbewust bijdraagt aan de verdere verspreiding binnen de stalpopulatie.

"Een onzichtbare vijand is het moeilijkst te bestrijden – kennis is je beste wapen."

In ernstigere gevallen kan leptospirose bij het paard leiden tot ernstige gezondheidsproblemen. Een van de bekendste complicaties is equine recurrente uveïtis (ERU), in de volksmond ook wel maanblindheid genoemd. Hierbij treedt een terugkerende ontsteking van de inwendige oogstructuren op, die op termijn kan leiden tot blindheid. Daarnaast kunnen ook nieraandoeningen, leverproblemen, spierontstekingen en vruchtbaarheidsproblemen optreden. Bij drachtige merries kan leptospirose abortus veroorzaken, met name in het tweede en derde trimester van de dracht. Soms leidt de infectie zelfs tot acute ziektebeelden met hoge koorts, lethargie, spierpijn en geelzucht (icterus).

Naast het risico voor het paard zelf, vormt leptospirose eveneens een zoönotische bedreiging. Dit houdt in dat ook mensen besmet kunnen raken via contact met urine of lichaamsvochten van geïnfecteerde dieren of besmet milieu. Vooral personen die werken in natte, modderige omstandigheden, stalpersoneel en dierenartsen lopen verhoogd risico.

Vakterm toelichting

• Zoönose: Infectieziekte die overdraagbaar is van dieren op mensen.
• Subklinisch: Infectieverloop zonder zichtbare symptomen, waarbij de ziekteverwekker wel actief is in het lichaam.
• Serovar: Specifieke ondersoort of variant van een bacteriesoort, herkenbaar aan zijn unieke antigenen.
• Bacteriëmie: Aanwezigheid van bacteriën in de bloedbaan.

Reflectie en praktische tips
Leptospirose blijft vaak onder de radar binnen het dagelijkse stalmanagement. De infectie kan jarenlang circuleren binnen een kudde zonder dat duidelijke ziekteverschijnselen optreden. Dat maakt deze bacterie bijzonder verraderlijk. Toch is met relatief eenvoudige preventieve maatregelen veel ellende te voorkomen. Bewustzijn van de aanwezigheid van knaagdieren, aandacht voor waterbeheer, en het vermijden van natte of vervuilde bodems zijn cruciale factoren. Ook is het verstandig om bij onbegrepen gezondheidsproblemen, zoals herhaalde abortussen of chronische oogontstekingen, leptospirose als mogelijke oorzaak te overwegen.

In het volgende hoofdstuk bespreken we hoe leptospirose zich manifesteert in het lichaam van het paard, en welke signalen kunnen wijzen op een actieve of doorgemaakte infectie.

Hoofdstuk 2: Symptomen en ziekteverloop

Inleiding
Leptospirose is een aandoening die zich bij paarden op onvoorspelbare en vaak verraderlijke wijze presenteert. In sommige gevallen blijven klinische symptomen volledig afwezig, terwijl de bacterie zich ongemerkt door het lichaam verspreidt en mogelijk blijvende schade aanricht. In andere situaties ontwikkelt zich een acuut ziektebeeld met potentieel ernstige gevolgen. Het herkennen van de eerste signalen is daarom van groot belang om tijdig in te kunnen grijpen en complicaties te beperken. In dit hoofdstuk worden de uiteenlopende symptomen en het verloop van leptospirose bij paarden gedetailleerd besproken.

Inhoudelijke uitleg
Bij het overgrote deel van de besmette paarden verloopt leptospirose subklinisch. Dit betekent dat het dier wel besmet is, maar geen zichtbare ziekteverschijnselen vertoont. Ondanks het ontbreken van symptomen, kunnen deze paarden gedurende weken tot maanden leptospiren uitscheiden via de urine. Dit vormt een risico voor stalgenoten, weilandgenoten en zelfs voor mensen die met deze paarden omgaan.

Wanneer zich wel klinische symptomen ontwikkelen, varieert de ernst daarvan sterk. De eerste signalen zijn vaak aspecifiek: lichte koorts (hyperthermie), verminderde eetlust (anorexie), lichte sloomheid en een teruglopende conditie. Juist omdat deze tekenen ook bij tal van andere aandoeningen voorkomen, wordt leptospirose in deze fase vaak niet direct als oorzaak herkend.

Bij een ernstiger infectieverloop kan de bacterie aanzienlijke schade veroorzaken aan diverse organen. Een van de meest gevreesde complicaties bij paarden is equine recurrente uveïtis (ERU), een terugkerende ontsteking van de uvea (het middelste oogvlies). ERU kan gepaard gaan met pijnlijke oogontstekingen, lichtschuwheid (fotofobie), overmatig tranen en een troebele oogbol. Zonder tijdige behandeling kan deze aandoening leiden tot onherstelbare oogschade en uiteindelijk blindheid.

"Vroege herkenning van subtiele signalen kan het verschil maken

tussen herstel en blijvende schade."

Naast oogproblemen kan leptospirose ook andere ernstige complicaties veroorzaken. Drachtige merries lopen het risico op abortus, vaak zonder voorafgaande duidelijke ziekteverschijnselen. Abortus treedt meestal op in het tweede of derde trimester van de dracht, waarbij de foetus plotseling wordt afgestoten. Dit kan desastreuze gevolgen hebben voor fokprogramma’s en het welzijn van het paard.

Wanneer de lever betrokken raakt bij de infectie, kan dit resulteren in leverinsufficiëntie. Een zichtbaar symptoom hiervan is geelzucht (icterus), waarbij de slijmvliezen, het oogwit en soms de huid een gelige verkleuring vertonen door ophoping van bilirubine. Gelijktijdig kan er sprake zijn van algemene zwakte, sloomheid en verminderde eetlust.

De nieren vormen een ander belangrijk doelwitorgaan. Aantasting van de nierfunctie kan leiden tot veranderingen in de urineproductie en afvalstofophoping in het bloed. Klinisch kan zich dit uiten in vermoeidheid, dorst, verminderde eetlust en gewichtsverlies. In zeldzame gevallen kan acute nierinsufficiëntie optreden met ernstig ziekteverloop.

In uitzonderlijke situaties kan leptospirose zich ook manifesteren met ademhalingsproblemen. Longbloedingen of interstitiële longontstekingen zijn zeldzaam, maar beschreven bij ernstig geïnfecteerde dieren. Dit gaat vaak gepaard met hoesten, benauwdheid en verhoogde ademhalingsfrequentie.

Wat leptospirose diagnostisch uitdagend maakt, is dat het ziektebeeld zich vaak sluipend ontwikkelt. In veel gevallen worden de eerste subtiele symptomen niet herkend als aanwijzing voor deze infectie. Pas bij het ontstaan van duidelijke complicaties wordt soms teruggekeken en wordt leptospirose alsnog als onderliggende oorzaak geïdentificeerd.

Vakterm toelichting

• Subklinisch: Infectie zonder waarneembare ziekteverschijnselen, waarbij de ziekteverwekker wel in het lichaam actief is.
• Equine recurrente uveïtis (ERU): Chronische, steeds terugkerende ontsteking van het middelste oogvlies, die ernstige oogschade en blindheid kan veroorzaken.
• Geelzucht (icterus): Gele verkleuring van slijmvliezen en huid door ophoping van bilirubine als gevolg van lever- of galwegproblemen.
• Hyperthermie: Verhoogde lichaamstemperatuur, doorgaans als reactie op infectie of ontsteking.
• Anorexie: Verminderde of volledige afwezigheid van eetlust.

Reflectie en praktische tips
Hoewel leptospirose bij paarden vaak ongemerkt blijft, is waakzaamheid essentieel. Elk onverklaarbaar symptoom, hoe klein ook, verdient aandacht. Vooral veranderingen in eetlust, prestaties, ooggezondheid of onverwachte abortussen moeten serieus genomen worden. Door het dagelijkse gedrag en de gezondheidstoestand van het paard goed te observeren, kan men tijdig signaleren dat er mogelijk sprake is van een onderliggende infectie.

Wanneer er aanwijzingen zijn voor leptospirose, is snel handelen belangrijk. Vroegtijdige diagnostiek en behandeling vergroten de kans op volledig herstel en beperken blijvende schade. In het volgende hoofdstuk wordt daarom dieper ingegaan op de beschikbare diagnostische methoden en therapeutische opties bij leptospirose bij het paard.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.