De gids is bedoeld voor iedereen die met paarden werkt, leeft of leert – van beginnende liefhebbers tot professionals. Met actuele kennis, praktische voorbeelden en duidelijke uitleg helpen we je om bewuste keuzes te maken. Want goed voor paarden zorgen is geen kwestie van gevoel alleen, maar ook van kennis en verantwoordelijkheid.

Samen maken we het verschil – voor het welzijn van elk paard.

Hoofdstuk 1 – De betekenis van paardenwelzijn en ethiek

Inleiding
Paarden zijn sociale, gevoelige en intelligente dieren die al eeuwenlang met de mens samenwerken. Toch is de manier waarop we met paarden omgaan in de loop van de tijd sterk veranderd. Waar ze vroeger vooral als werkdieren werden gebruikt, zijn ze nu vooral gezelschapsdier, sportpartner of recreatievriend. Deze verandering vraagt ook om een hernieuwde blik op hun welzijn – en op de ethiek van ons handelen. Wat verstaan we eigenlijk onder paardenwelzijn? En hoe weten we of onze keuzes ook moreel verantwoord zijn?

Wat is paardenwelzijn?
Paardenwelzijn verwijst naar de fysieke en mentale toestand van een paard op basis van hoe het dier zijn leefomgeving, behandeling en dagelijkse ervaringen ervaart. Een paard met een goed welzijn is gezond, voelt zich veilig, kan natuurlijk gedrag vertonen en ervaart zo min mogelijk stress of ongemak. Het welzijn van een paard is geen momentopname, maar een voortdurend proces van evaluatie en aanpassing.

Internationaal wordt vaak gebruikgemaakt van de zogenaamde "Vijf Vrijheden", een richtlijn uit de dierenwelzijnswetenschap die beschrijft waar elk dier recht op zou moeten hebben:

1. Vrijheid van honger en dorst.
2. Vrijheid van ongemak.
3. Vrijheid van pijn, verwonding of ziekte.
4. Vrijheid om normaal gedrag te vertonen.
5. Vrijheid van angst en stress.

Deze vijf vrijheden bieden een breed maar helder kader om paardenwelzijn te beoordelen en verbeteren. Ze helpen eigenaren, trainers en verzorgers om bewuste keuzes te maken, gebaseerd op de behoeften van het dier in plaats van op traditie of gemak.

Wat betekent ethiek in de omgang met paarden?
Ethiek gaat over wat goed en slecht is – over morele waarden die ons gedrag richting andere wezens bepalen. Bij paarden betekent dat: keuzes maken die het belang van het paard centraal stellen, zelfs als dat ongemakkelijk, duurder of minder makkelijk is voor de mens.

Ethiek vraagt ons niet alleen om regels te volgen, maar om stil te staan bij onze intenties, motieven en gevolgen. Is het gebruik van dwang in training ethisch verantwoord als het sneller resultaat oplevert? Mag je een paard laten meedoen aan een wedstrijd als het net herstellende is van een blessure? Is het houden van een paard op een kleine paddock acceptabel, als het dier daarin fysiek gezond blijft, maar zich geestelijk verveelt?

Deze vragen hebben geen eenduidig antwoord, maar ze zijn essentieel voor wie dieren serieus neemt. Ethisch handelen begint met het vermogen om je in het paard te verplaatsen, zijn perspectief serieus te nemen, en je eigen belangen op zijn minst kritisch te onderzoeken.

“Ethisch paardenhouden betekent niet doen wat wettelijk mag,

maar wat moreel juist is – ook als niemand kijkt.”

Vaktermen toegelicht

• Ethiek is het systematisch nadenken over goed en kwaad. In deze context gaat het om wat we moreel juist vinden in de omgang met paarden.
• Welzijn verwijst naar de algehele lichamelijke én geestelijke gezondheid van het paard.
• Antropomorfisme betekent het toeschrijven van menselijke gevoelens of intenties aan dieren. Hoewel empathie belangrijk is, kan antropomorfisme leiden tot misverstanden over wat een paard werkelijk nodig heeft.

Praktijkvoorbeeld
Stel: een paard staat op stal in een nette, schone box met voldoende hooi. Op papier lijkt het welzijn in orde. Maar het dier kan zijn soortgenoten niet zien, heeft geen vrije beweging, en staat gemiddeld 22 uur per dag opgesloten. Ondanks goede verzorging is er dan sprake van sociaal en mentaal welzijnstekort. Vanuit ethisch oogpunt is het belangrijk om niet alleen naar fysieke verzorging te kijken, maar naar het geheel van leefomstandigheden.

Reflectie en toepassing
Het begrijpen van paardenwelzijn en ethiek begint bij kennis, maar vraagt uiteindelijk ook om bewustwording en empathie. Het is makkelijk om gedrag te rechtvaardigen met ‘zo doen we het altijd’, of ‘het paard lijkt gelukkig genoeg’. Maar werkelijk goed omgaan met een paard vraagt om reflectie: klopt wat ik doe met wat het paard nodig heeft? Kan het anders, beter, eerlijker?

Als mens zijn wij altijd verantwoordelijk voor de omstandigheden waarin een paard leeft. Daarom is het essentieel dat we niet alleen weten wat welzijn is, maar ook nadenken hoe we daar verantwoord mee omgaan.

Hoofdstuk 2 – Wettelijke kaders en richtlijnen

Inleiding
Wie met paarden omgaat, krijgt vroeg of laat te maken met wet- en regelgeving. In Nederland zijn er duidelijke wettelijke kaders die bedoeld zijn om het welzijn van dieren, inclusief paarden, te beschermen. Deze regels vormen de ondergrens van wat wij als samenleving acceptabel vinden. Maar wettelijke normen zeggen niet alles: ze bieden houvast, maar zijn geen einddoel. In dit hoofdstuk leggen we uit welke wetten van toepassing zijn, wat deze inhouden, en hoe je ze in de praktijk kunt naleven of zelfs overstijgen.

De Wet dieren en het Besluit houders van dieren
De belangrijkste Nederlandse wet op het gebied van dierenwelzijn is de Wet dieren. Deze wet stelt dat een dier een intrinsieke waarde heeft: het is geen ding, maar een levend wezen met gevoel, belangen en behoeften. Dat uitgangspunt verplicht iedereen die met dieren werkt of leeft tot zorgvuldigheid.

Een belangrijke uitwerking van deze wet is het Besluit houders van dieren, dat voorschriften geeft voor onder andere huisvesting, verzorging, voeding, gezondheid en gedrag. De regels zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en praktische haalbaarheid. Voor paarden betekent dit onder meer dat zij voldoende bewegingsruimte, toegang tot voer en water, en passende sociale contacten moeten hebben.

“Wetten beschermen het paard, maar geweten bepaalt wat we ermee doen.”

Gedragsregels en sectorale richtlijnen
Naast wettelijke verplichtingen zijn er ook gedragscodes en richtlijnen die door de paardensector zelf zijn opgesteld.

Een belangrijk voorbeeld is de Gids voor Goede Praktijken (GvGP), ontwikkeld in opdracht van het ministerie van Landbouw. Deze gids biedt concrete aanbevelingen voor stalmanagement, voeding, training en omgang, gebaseerd op zes kernprincipes van dierenwelzijn:

1. Voorkomen van honger en dorst.
2. Bevorderen van comfort en rust.
3. Zorgen voor goede gezondheid.
4. Respect voor natuurlijk gedrag.
5. Minimaliseren van stress.
6. Begeleiding en educatie van verzorgers.

Deze gids is niet wettelijk bindend, maar wordt wel sterk aanbevolen binnen opleidingen en vakkringen. Wie de richtlijnen uit de gids volgt, handelt aantoonbaar volgens actuele inzichten op het gebied van paardenwelzijn.

Toezicht en handhaving
De handhaving van de regels uit de Wet dieren ligt bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Deze instantie voert inspecties uit en kan optreden bij misstanden. In ernstige gevallen kan dit leiden tot boetes, inbeslagname van dieren of een verbod om dieren te houden. Daarnaast kunnen ook dierenartsen en de dierenpolitie meldingen doen of doorgeven.

Het is belangrijk om te weten dat iedere burger in Nederland het recht – en moreel gezien misschien zelfs de plicht – heeft om melding te maken van vermoedens van dierenleed. Dat kan bijvoorbeeld bij de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID) of via het meldpunt 144 ‘Red een dier’.

Vakterm toegelicht

• Intrinsieke waarde: de erkenning dat een dier een eigen waarde heeft, los van de nuttigheid voor de mens.
• Gids voor Goede Praktijken (GvGP): een verzameling aanbevelingen voor dierverzorging die verder gaan dan de wettelijke minimumeisen, gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten.

Praktijkvoorbeeld
Een pensionstal houdt paarden op individuele stallen met dagelijks een paar uur paddocktijd. Volgens het Besluit houders van dieren voldoet deze opzet – er is beweging, voedsel, sociaal contact via tralies. Maar de GvGP adviseert meer: vrije beweging in groepsverband, natuurlijk sociaal gedrag, en verrijking van de leefomgeving. Een stal die deze stap zet, werkt dus niet alleen wettelijk correct, maar draagt actief bij aan beter welzijn.

Reflectie en toepassing
Wettelijke regels geven duidelijkheid, maar zijn een minimum. Wie werkelijk het welzijn van paarden vooropstelt, kijkt verder dan wat móet. De sector zelf, inclusief stallen, verenigingen en particulieren, speelt hierin een grote rol. Door jezelf regelmatig af te vragen: “Voldoet mijn manier van houden aan de huidige inzichten?” zorg je ervoor dat je niet alleen wettelijk, maar ook moreel verantwoordelijk handelt.

Het naleven van regels is belangrijk, maar het begrijpen van hun bedoeling is nog belangrijker. De kern van paardenwelzijn zit niet in het afvinken van eisen, maar in het oprecht willen begrijpen en verbeteren van het leven van het dier.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.