Maar in de praktijk blijkt dat veel paardeneigenaren, pensionstallen en sportverenigingen behoefte hebben aan meer dan alleen een beleidsstuk. Deze gids vertaalt de richtlijnen naar de dagelijkse praktijk, met concrete adviezen, controlelijsten en voorbeelden.

Of je nu professioneel met paarden werkt of recreatief betrokken bent: deze handleiding biedt ondersteuning voor iedereen die het beste voor heeft met zijn of haar paard – juist op de momenten dat het er het meest toe doet.

HOOFDSTUK 1 – Inleiding op extreme weersomstandigheden

Veranderend klimaat, veranderende zorg

Extreem weer is in Nederland geen uitzondering meer. Zomers met temperaturen boven de 30 graden, langdurige droogte, plotselinge stormbuien en winters met aanhoudende vorst: het veranderende klimaat stelt nieuwe eisen aan dierverzorging. Voor paarden, die gevoelig zijn voor zowel hittestress als onderkoeling, vraagt dit om specifieke aandacht en voorbereiding.

Waar het weer vroeger als een gegeven werd beschouwd, behoort klimaatadaptatie nu tot het standaardtakenpakket van iedere paardenhouder. Dat is geen overbodige luxe: hitte kan leiden tot uitdroging, koliek en spierproblemen, terwijl kou gepaard kan gaan met bevriezingsverschijnselen, stramheid en verhoogde kans op blessures.

Deze gids biedt daarom een praktische benadering voor de omgang met extreem weer. Niet alleen bij noodsituaties, maar vooral gericht op preventie: hoe organiseer je huisvesting, training en verzorging zó dat je paard onder alle omstandigheden veilig en gezond blijft?

“Wie vandaag vooruitdenkt, voorkomt morgen overlast voor paard én mens.”

Waarom paarden kwetsbaar zijn bij extreem weer

Paarden zijn van nature goed bestand tegen wisselende weersomstandigheden, maar alleen als hun omgeving hen daarin ondersteunt. Dat betekent: voldoende schuilmogelijkheden, aangepast rantsoen, constante toegang tot vers water en ruimte om vrij te bewegen. In de praktijk blijkt echter dat veel paarden in ongemakkelijke of zelfs risicovolle situaties terechtkomen, zeker bij plotselinge weersomslagen. Voorbeelden zijn kale paddocks zonder schaduw in de zomer, of tochtige stallen zonder isolatie in de winter.

Bovendien wordt er vaak pas actie ondernomen als het bijna te laat is—zoals bij uitputting door hitte, of bij blessures door uitglijden op bevroren ondergrond. Dit hoofdstuk onderstreept daarom het belang van voorbereid zijn en introduceert enkele kernbegrippen die in de rest van deze gids verder uitgewerkt worden.

Belangrijke begrippen uitgelegd

• Thermoneutrale zone: de temperatuurzone waarin een paard geen extra energie hoeft te gebruiken om warm of koel te blijven. Bij volwassen, gezonde paarden ligt dit ongeveer tussen -5 °C en 15 °C.
• Hittestress: fysiologische overbelasting door warmte, te herkennen aan tekenen zoals hijgen, overvloedig zweten en sloom gedrag.
• Preventief management: het geheel aan maatregelen die getroffen worden vóórdat er klachten of risico’s ontstaan, met als doel gezondheid en welzijn te waarborgen.

Praktijkvoorbeeld: van incident naar verbetering

Op een pensionstal zonder bomen of schuilmogelijkheid stonden tien paarden in de volle zon op een zomerdag met 34 °C. Eén van de paarden raakte gedehydreerd en ontwikkelde spierbevangenheid. Na dit incident besloot de stalhouder direct tot aanpassingen: mobiele schaduwdoeken werden geplaatst, er kwamen extra watertonnen en het weidebeleid werd aangepast aan de weersomstandigheden. Dit voorbeeld laat zien hoe relatief eenvoudige maatregelen een groot verschil kunnen maken.

Vooruitzien is welzijn

De basis van goed paardenwelzijn ligt in anticiperen: weten wat je paard nodig heeft, vóórdat het misgaat. Door je bewust te worden van de risico’s van extreem weer én hoe je daarop kunt reageren, verhoog je de veiligheid, gezondheid en het comfort van je paard. In de volgende hoofdstukken duiken we dieper in de regelgeving, praktische toepassingen en dagelijkse aanpassingen waarmee jij als paardenhouder kunt inspelen op elk weertype.

HOOFDSTUK 2 – Wettelijke richtlijnen en het Sectorraad Paarden-protocol

Verantwoordelijkheid bij extreem weer

Wanneer het extreem warm of juist bitter koud wordt, ontstaan er acute welzijnsrisico’s voor paarden. Denk aan uitdroging, oververhitting, bevriezing of spierstramheid, met soms ernstige gevolgen. Maar wie draagt op dat moment de verantwoordelijkheid? Wat wordt er wettelijk verwacht van eigenaren, pensionstallen of maneges? En hoe vertaal je algemene richtlijnen naar concrete actie op het erf?

In dit hoofdstuk lichten we de wettelijke kaders toe, bespreken we het protocol van de Sectorraad Paarden, en geven we handvatten voor praktische toepassing. Niet als losstaande regels, maar als onderdeel van goed en verantwoordelijk paardenmanagement.

“Wetten beschermen het dier, maar het is de mens die moet handelen.”

Wettelijke kaders: van zorgplicht naar concrete actie

In Nederland is de basis voor dierenwelzijn vastgelegd in de Wet dieren. Deze wet stelt onder meer dat dieren beschermd moeten worden tegen honger, dorst, ongemak, pijn en lijden. Deze verplichting geldt ook bij extreem weer. Lijdt een paard onder hitte of kou, dan is dat een overtreding van de wet. Maar de wet biedt weinig specifieke handvatten: interpretatie en toepassing laten ruimte voor discussie.

Daarom zijn aanvullende richtlijnen noodzakelijk. De wet vereist namelijk dat een houder actief anticipeert op veranderende omstandigheden. Verwacht je een hittegolf, dan moeten er vóóraf maatregelen zijn genomen: bijvoorbeeld extra waterpunten, schaduwplekken of een aangepast trainingsschema. Voor vorstperiodes geldt hetzelfde: drinkwater moet beschikbaar blijven, bodems moeten veilig zijn, en de voeding moet aansluiten bij de verhoogde energiebehoefte.

Deze zorgplicht geldt voor iedereen die een paard houdt, ongeacht of dat professioneel of recreatief gebeurt. Het vraagt om kennis, voorbereiding en inzet.

Het Sectorraad Paarden-protocol uitgelegd

Om paardeneigenaren en bedrijven te ondersteunen, publiceerde de Sectorraad Paarden in 2019 een protocol voor extreem weer. Het is geen wet, maar wordt door toezichthouders zoals de NVWA gezien als een richtlijn voor verantwoord gedrag. Het protocol biedt duidelijke handvatten: bij welke temperaturen moet je in actie komen, en wat wordt er dan verwacht?

Het protocol bestaat uit twee delen: één voor hitte en één voor kou. Actiemomenten zijn duidelijk benoemd:

• Vanaf 28 °C (gevoelstemperatuur): hitteprotocol;
• Vanaf -5 °C (gevoelstemperatuur): vorstprotocol.

Bij hitte raadt het protocol aan om op het heetst van de dag geen activiteiten met paarden te plannen, te zorgen voor schaduw (natuurlijk of kunstmatig), ruim voldoende vers drinkwater aan te bieden en transport of wedstrijden te vermijden.

Het vorstprotocol richt zich op veiligheid, warmtebehoud en aanpassing van het rantsoen. Denk aan het voorkomen van bevroren drinkbakken, veilige bodemomstandigheden zonder ijsvorming, en het aanpassen van de energievoorziening via voeding. Schuilplekken en het juiste gebruik van dekens horen hier ook bij.

Van richtlijn naar stalpraktijk

Richtlijnen zijn waardevol, maar alleen als ze vertaald worden naar het dagelijks stalmanagement. Een pensionstal kan bijvoorbeeld vanaf maart en oktober een weerlogboek bijhouden, waarmee bij aankondiging van extreem weer proactief gehandeld kan worden. Denk aan het klaarzetten van extra waterbakken, voorbereiden van alternatieve rustplekken en aanpassing van roosters.

Een praktijkvoorbeeld uit Gelderland laat dit zien: in juli 2023 vertoonden meerdere pony’s op een manege tekenen van oververhitting. De eigenaar herkende een tekort aan schaduwplekken en investeerde binnen twee weken in mobiele doeken. Tegelijk werd het lesrooster aangepast: geen lessen meer tussen 12:00 en 17:00 uur. Sindsdien zijn er geen incidenten meer geweest.

Ook kou vraagt voorbereiding. Een stal in Friesland installeerde verwarmingselementen in drinksystemen en introduceerde een controlelijst per stalgang. Bij een vorstperiode in januari kon het drinkwater zonder paniek gegarandeerd blijven.

Voorbereiding is essentieel

Een protocol werkt pas als iedereen op stal weet wat het inhoudt, wanneer het geldt en wat er verwacht wordt. Dat vraagt om communicatie, instructie en vooral: oefenen. Wie pas bij een hittegolf voor het eerst over schaduw nadenkt, is te laat. Hetzelfde geldt voor bevroren leidingen: dat is geen domme pech, maar een teken van onvoldoende voorbereiding.

Het is dan ook sterk aan te raden om een jaarlijks weerplan op te stellen, met concrete actiepunten en duidelijke verantwoordelijkheden. Betrek alle betrokkenen – van verzorgers tot stagiaires – bij dit plan. Herhaal afspraken aan het begin van zomer- en winterseizoen, en houd het plan actueel.

Zo wordt het protocol geen last, maar een logisch onderdeel van professioneel paardenhouden.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.