Hoofdstuk 1 – Inleiding: Waarom deze gids nodig is

Verlies is een stille kracht. Het beweegt zich door de dagen zonder aankondiging, en nestelt zich in kleine momenten: een lege plek in de paddock, een geur die blijft hangen, een beweging die niet meer beantwoord wordt. In het leven met paarden is verlies onvermijdelijk. Soms verliezen we een paard. Soms verliest een paard zijn kuddegenoot. Soms verandert er iets ingrijpends in de omgeving, de routine of de relatie. Wat al die momenten met elkaar gemeen hebben, is dat ze iets losmaken wat tijd, ruimte en erkenning vraagt. Geen oplossing. Geen training. Maar aanwezigheid.

Deze gids is geschreven voor die momenten waarop er iets verdwijnt wat niet zomaar terugkomt. Voor wie achterblijft, in verwarring of stilte. Voor wie naast zijn paard staat en voelt dat er iets veranderd is, zonder te weten wat te doen. Voor paarden die zich terugtrekken, onrustig worden, hun eetlust verliezen of schijnbaar zonder reden gespannen reageren. Voor mensen die rouwen, en zich tegelijk verantwoordelijk voelen voor hun dier. Voor situaties waarin afscheid genomen moet worden, maar woorden tekortschieten.

"Rouw is geen einde. Het is de overgang van aanwezigheid in vorm, naar aanwezigheid in herinnering."

Rouw bij paarden is een onderwerp waar weinig over gesproken wordt. We herkennen verdriet vaak pas als het zich uit in gedrag: sloomheid, nervositeit, terugtrekken, weigeren te eten of te bewegen. Maar daaronder ligt een gevoelswereld die we niet moeten onderschatten. Paarden bouwen banden op die diepgeworteld zijn in hun sociale natuur. Ze hechten zich aan soortgenoten, aan mensen, aan patronen van rust. En als die breken, raakt dat hun gevoel van veiligheid. Soms meteen, soms pas later. Maar het raakt.

Voor ons als begeleiders is het een uitdaging om ruimte te geven aan iets wat we zelf misschien moeilijk vinden. Verdriet raakt aan onze kwetsbaarheid. En in een wereld die vaak gericht is op doorgaan, presteren en oplossen, kan rouw als stilstand voelen. Toch ligt daar precies de kracht van dit proces: in het durven niet weten, in het niet ingrijpen, in het kunnen stilvallen naast je paard en samen voelen wat er verandert.

Deze gids is geen handleiding voor hoe het ‘moet’. Er is geen juiste manier om te rouwen. Wat we wel kunnen doen, is vertragen. Leren herkennen wat rouw bij paarden (en bij onszelf) kan betekenen. Rituelen creëren die helpen om overgangen bewust te maken. Ruimte geven aan lichamelijke signalen. Vertrouwen bouwen in het opnieuw openen naar verbinding, na verlies.

We werken met zachtheid, niet met doelgerichtheid. De oefeningen in deze gids zijn geen technieken, maar uitnodigingen. Ze vragen om aanwezigheid, aandacht en geduld. Om een lichaam dat voelt, een hart dat waarneemt, een geest die niets hoeft op te lossen.

Rouw is geen ziekte. Het is een vorm van liefde die haar anker kwijt is. In het proces van loslaten ontstaat er een nieuwe bedding. Niet om te vergeten, maar om verder te dragen. En daarin kunnen we onze paarden begeleiden, niet door hen te sturen, maar door naast hen te staan.

Hoofdstuk 2 – Wat is rouw bij paarden? – Herkenning en gedrag

Rouw is een innerlijk proces dat zich niet altijd duidelijk laat zien. Het speelt zich vaak af op de achtergrond van het gedrag, in subtiele veranderingen in ritme, lichaamstaal of nabijheid. Omdat paarden niet praten, kunnen we hun verlies alleen begrijpen door aandachtig te observeren, en ons open te stellen voor wat ze op hun eigen manier laten zien.

Rouw is niet hetzelfde als verdrietig zijn. Het is een reeks van aanpassingen – lichamelijk, sociaal en emotioneel – aan een nieuwe werkelijkheid waarin iets of iemand ontbreekt.

Paarden zijn sociale dieren. Ze vormen diepe banden met soortgenoten, maar ook met mensen, dieren van andere soorten, en met gewoonten. Ze hechten zich aan rust, aan herhaling, aan vertrouwde gezichten en ritmes. Wanneer die structuur verandert, voelen ze dat tot in hun zenuwstelsel. En hoewel elk paard uniek reageert, zijn er bepaalde signalen die kunnen wijzen op rouw of emotionele desoriëntatie na verlies.

Sommige paarden trekken zich terug. Ze staan vaker alleen, hebben minder interesse in contact, reageren traag of apathisch. Andere worden juist drukker: ze lopen meer, zoeken onrustig naar iets of iemand, roepen vaker, of kunnen moeilijk stil blijven staan. Er zijn ook paarden die hun eetlust verliezen, moeilijk slapen of vaker lichamelijke spanning laten zien, zoals vastzittende spieren of een verhoogde ademhaling in rust.

Dit gedrag wordt niet altijd herkend als rouw. Soms wordt het gezien als ‘lastig’, ‘vervelend’ of ‘verwend’. Maar als je het paard ziet in de context van wat het net verloren is – een kuddegenoot, een maatje, een vast ritme – dan wordt het gedrag begrijpelijker. Rouw is dan geen probleem, maar een signaal dat het lichaam en de geest aan het verwerken zijn.

Het lichaam van een rouwend paard zoekt naar veiligheid. Dat betekent dat het zenuwstelsel tijdelijk in een andere stand kan komen te staan. De balans tussen rust (parasympathisch) en alertheid (sympathisch) verschuift, vaak ongemerkt. Dat uit zich in kleine signalen: oppervlakkiger ademhalen, verstijven bij contact, onrust bij overgangen in dagritme, schrikachtigheid die eerst niet aanwezig was.

“Rouw is geen afwijking in gedrag. Het is de natuurlijke beweging van het hart dat iets mist dat er eerst wél was.”

Herkenning begint bij vertraging. Neem de tijd om te observeren zonder meteen te willen interpreteren. Let op patronen: verandert de lichaamshouding? Zijn er nieuwe spanningssignalen? Hoe is de spijsvertering, het drinkgedrag, de plek waar het paard zich graag ophoudt? Soms zie je het pas achteraf – als het paard zich na weken weer opent, realiseer je hoe gesloten het was.

Naast het gedrag is er ook iets wat moeilijker onder woorden te brengen is: de kwaliteit van de aanwezigheid. Een paard dat rouwt, voelt anders aan. Er is een andere toon in het contact, een andere blik in de ogen. Het is alsof de ziel zich even terugtrekt, zoekend naar grond onder de voeten in een veranderde wereld. Die gelaagdheid kun je alleen voelen als je er ruimte voor maakt.

Het is belangrijk om te beseffen dat rouw niet snel overgaat. Het is geen fase die afgerond moet worden. Sommige paarden hervinden hun balans binnen dagen, anderen pas na weken of zelfs maanden. Het tempo wordt niet bepaald door wat jij als begeleider prettig vindt, maar door wat het paard nodig heeft om zich opnieuw veilig te voelen.

Rouw is ook niet lineair. Soms lijkt een paard ‘er weer te zijn’, om dagen later toch weer terug te vallen in teruggetrokken of onrustig gedrag. Dat hoort erbij. Net als bij mensen golft rouw – het komt en gaat. De kunst is om beschikbaar te blijven, zonder te duwen naar vooruitgang. Alleen dan kan het paard de ruimte voelen om zijn eigen tempo te volgen in het loslaten én het hervinden van verbinding.

In het volgende hoofdstuk richten we de blik naar binnen. Want ook jij als mens rouwt. En de manier waarop jij jouw verlies draagt, beïnvloedt hoe jouw paard zich voelt bij jou. We verkennen hoe menselijke rouw en paardenrouw elkaar kunnen ontmoeten, en wat dat vraagt van jouw aanwezigheid.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.