"Kennis over ademhaling is de ademruimte voor het welzijn van elk paard."

Hoofdstuk 1 – Wat is Cornage?

Inleiding

Cornage is een aandoening die de bovenste luchtwegen van het paard aantast. Het is een vorm van verlamming van het strottenhoofd die vooral merkbaar wordt tijdens inspanning. Het paard produceert dan een fluitend of schurend ademgeluid bij het inademen. Hoewel het geluid vaak het eerste teken is, kan de aandoening ook de sportprestaties van een paard beïnvloeden en zelfs het welzijn aantasten.

Cornage komt voornamelijk voor bij grote, volwassen paarden, en vaker bij ruinen dan bij merries. De aandoening is berucht bij sportpaarden, zoals volbloeden en warmbloeden, die op hoge intensiteit worden getraind.

Inhoudelijke uitleg

Bij een gezond paard openen de stembanden zich wanneer het paard inademt. De lucht stroomt dan vrij naar de longen. Dit proces wordt aangestuurd door de nervus laryngeus recurrens (de terugkerende strottenhoofd-zenuw), die de spieren van het strottenhoofd activeert. Deze zenuw zorgt ervoor dat met name de linker stemband opzij getrokken wordt om de luchtweg vrij te maken.

Bij een paard met cornage werkt deze zenuw (meestal aan de linkerzijde) niet goed. De spier die de stemband opent, raakt verzwakt of verlamd. Hierdoor blijft de stemband (de strotklep) deels of helemaal in de weg van de luchtstroom. Tijdens het inademen ontstaat dan een karakteristiek fluitend of piepend geluid. Dit geluid wordt veroorzaakt door de turbulentie van lucht die langs het deels gesloten strottenhoofd moet.

De medische term voor cornage is laryngeale hemiplegie. “Laryngeaal” betekent “betreffende het strottenhoofd” en “hemiplegie” betekent “halfzijdige verlamming”. In meer dan 90% van de gevallen betreft het de linkerzijde van het strottenhoofd.

"Een helder ademgeluid is de basis van een gezonde prestatie."

Vaktermen uitgelegd

• Laryngeale hemiplegie: Halfzijdige verlamming van het strottenhoofd, meestal aan de linkerzijde.
• Nervus laryngeus recurrens: De zenuw die verantwoordelijk is voor het aansturen van de spieren die de stembanden openen.
• Stembanden (arytenoïden): Twee kraakbeenstructuren in het strottenhoofd die de luchtpijp afsluiten of openen afhankelijk van ademhaling of slikken.

Praktijkvoorbeeld

Stel: je traint een 7-jarige warmbloed ruin voor de eventing. Tijdens galoptraining op het veld hoor je een fluitend geluid bij het inademen. Eerst denk je aan vermoeidheid of een tijdelijk luchtweginfectie. Maar bij herhaald optreden van dit geluid — vooral als het paard verder gezond lijkt — is het verstandig een dierenarts te laten onderzoeken of er sprake is van cornage.

Tijdens het onderzoek blijkt via een laryngoscopie dat de linker stemband van het paard nauwelijks beweegt. De diagnose: cornage graad 3. De dierenarts bespreekt de behandelmogelijkheden met je.

Reflectie en tips

Cornage is geen levensbedreigende aandoening, maar het heeft wel serieuze gevolgen voor de prestaties en het welzijn van het paard. Het is belangrijk om het ademgeluid van je paard serieus te nemen en bij twijfel altijd een specialist te raadplegen. Bij sportpaarden kan cornage niet alleen het uithoudingsvermogen beperken, maar ook het risico op ademnood tijdens intensieve inspanning vergroten.

Let op de volgende signalen:

• Fluitend ademgeluid tijdens het werk;
• Verminderde prestaties zonder duidelijke andere oorzaak;
• Onregelmatige ademhaling bij inspanning.

Vroege detectie en deskundige begeleiding maken een groot verschil in de behandelbaarheid en de uitkomst voor het paard.

Hoofdstuk 2 – Oorzaken van Cornage

Inleiding

Om cornage goed te begrijpen en effectief te kunnen behandelen of voorkomen, is inzicht in de oorzaken essentieel. Hoewel het fluitende geluid en de ademhalingsmoeilijkheden aan de oppervlakte liggen, schuilt daaronder een complex samenspel van zenuwfunctie, genetische aanleg en soms omgevingsfactoren. In dit hoofdstuk bespreken we de belangrijkste oorzaken van cornage en hoe deze elkaar kunnen beïnvloeden.

Inhoudelijke uitleg

Cornage ontstaat door een verstoring in de functie van een specifieke zenuw: de nervus laryngeus recurrens. Deze zenuw stuurt de spieren aan die de linker stemband openen tijdens het inademen. Als deze zenuw beschadigd, uitgerekt of functioneel verstoord raakt, treedt verlamming op van de bijbehorende spiergroep. De linker stemband blijft daardoor (gedeeltelijk) in de luchtweg hangen.

De meest voorkomende oorzaken van cornage zijn:

1. Idiopathische degeneratie van de zenuw
   Het woord idiopathisch betekent dat de oorzaak onbekend is. Bij veel paarden met cornage is er sprake van een geleidelijke achteruitgang (degeneratie) van de zenuwfunctie zonder duidelijke uitlokkende factor. Deze vorm komt het vaakst voor.
2. Erfelijke aanleg
   Er zijn sterke aanwijzingen dat bepaalde bloedlijnen een verhoogde gevoeligheid voor cornage hebben. Vooral bij volbloeden en warmbloedige sportpaarden is cornage relatief veelvoorkomend. Erfelijke belasting betekent dat de aandoening van ouder op veulen kan worden doorgegeven, zelfs als het veulen in eerste instantie gezond lijkt.
3. Lengte van de zenuw bij grote paarden
   De nervus laryngeus recurrens maakt een lange omweg via de borstkas voordat deze terugkeert naar het strottenhoofd. Hoe groter het paard, hoe langer deze route. Die lengte maakt de zenuw kwetsbaarder voor kleine beschadigingen of uitrekking, bijvoorbeeld door snelle groei of een ongeluk.
4. Infecties en ontstekingen
   Infecties zoals droes (een bacteriële infectie van de bovenste luchtwegen) of ontsteking in de hals kunnen de zenuw aantasten. De zwelling of druk kan leiden tot beschadiging of functieverlies van de zenuw.
5. Trauma of letsel
   Een klap, val of halsverwonding kan schade veroorzaken aan de zenuwbanen. Ook operaties in de halsregio, zoals halswerveloperaties of behandelingen van slokdarmproblemen, kunnen onbedoeld effect hebben op de zenuw.
6. Vergiftiging of neurologische ziekten
   Hoewel zeldzaam, kunnen neurotoxines (zenuwschadelijke stoffen) of ziekten zoals botulisme ook invloed hebben op de zenuwfunctie. Dit gebeurt meestal bij meerdere paarden tegelijk en gaat gepaard met andere neurologische symptomen.

"Preventie begint bij kennis van de oorsprong."

Vaktermen uitgelegd

• Idiopathisch: Een aandoening waarvan de directe oorzaak onbekend is.
• Degeneratie: Geleidelijke achteruitgang of aftakeling van weefsel of functie.
• Droes: Een besmettelijke bacteriële infectie bij paarden, veroorzaakt door Streptococcus equi.
• Neurotoxines: Stoffen die schadelijk zijn voor zenuwcellen.

Praktijkvoorbeeld

Een 9-jarige ruin van 1,80 meter werd ingezet in de springsport. Na een paar maanden merkte de eigenaar tijdens galoptraining een aanzwellend fluitend geluid op bij het inademen. Omdat het paard verder fit was, dacht men eerst aan een lichte verkoudheid. Na enkele weken zonder verbetering, besloot de eigenaar een dierenarts in te schakelen. Na onderzoek werd laryngeale hemiplegie graad 2 vastgesteld.

Uit de medische geschiedenis bleek dat de vader van dit paard eveneens aan cornage leed en operatief was behandeld. Deze casus toont hoe genetische aanleg en lichaamsbouw samen een rol kunnen spelen.

Reflectie en tips

Hoewel je cornage niet altijd kunt voorkomen, kun je met kennis van de oorzaken wel bewustere keuzes maken in de fokkerij, het stalmanagement en training:

• Informeer naar de medische achtergrond van ouderdieren bij aanschaf of fok.
• Let bij jonge paarden op groeispurten en werkbelasting. Rustige, geleidelijke training verkleint risico’s.
• Bij tekenen van bovenste luchtweginfecties, zoals hoesten of koorts, is snel handelen van belang om zenuwschade te voorkomen.
• Vermijd onnodige druk of trauma in de halsstreek, bijvoorbeeld door verkeerd passend halsters of strak trekken aan het halstertouw.

Een goede samenwerking met een dierenarts en fokker draagt bij aan risicobeheersing op lange termijn.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.