Deze gids is geschreven voor iedereen die verantwoordelijk is voor het welzijn van een paard: van beginnende eigenaar tot ervaren stalmedewerker. Het doel is om eerste hulp bij paarden toegankelijk, begrijpelijk en toepasbaar te maken, zodat jij met kennis, vertrouwen en rust kunt handelen wanneer dat het hardst nodig is.

We combineren praktische instructies met actuele inzichten uit de paardenzorg, zonder te verzanden in vakjargon of onnodige theorie. Elke hoofdstuk biedt structuur, uitleg en reflectie – als naslagwerk én als leertraject.

Want eerste hulp begint niet op het moment dat het misgaat, maar bij goede voorbereiding. En dat begint hier – bij deze gids.

Namens Equi-Care,

1. Hoofdstuk 1 Waarom eerste hulp bij paarden essentieel is

2. 
   Wat elke verzorger moet weten voor het misgaat

   Inleiding

   Een paard is van nature een prooidier. Dit betekent dat het evolutionair geprogrammeerd is om zwakte en pijn zo goed mogelijk te verbergen, om geen doelwit te worden voor roofdieren. In de moderne paardenhouderij leidt dit gedrag ertoe dat verwondingen en ziekten vaak pas laat zichtbaar worden. Voor de verzorger of eigenaar is dit een belangrijke realisatie: wie met paarden werkt, moet alert zijn op subtiele signalen van ongemak, want een paard uit zelden direct dat het niet goed gaat.

   Het idee dat eerste hulp uitsluitend is voorbehouden aan dierenartsen is achterhaald. Juist de persoon die het dichtst bij het paard staat – jij – is degene die de eerste, cruciale handelingen moet kunnen verrichten. Of het nu gaat om een schaafwond of een ernstige koliekaanval, het eerste uur is vaak beslissend. Dit hoofdstuk legt uit waarom basiskennis van eerste hulp bij paarden onmisbaar is en hoe je als verzorger verschil kunt maken.

   “Je hoeft geen dierenarts te zijn om levens te redden – je moet wel weten wat je doet.”

   Wat is EHBO bij paarden?

   Eerste hulp bij paarden, afgekort EHBO, is de directe zorg die verleend wordt bij verwondingen, ziektesymptomen of andere acute medische situaties, totdat een dierenarts kan ingrijpen. De handelingen kunnen uiteenlopen van het spoelen en steriel afdekken van een wond, het observeren van afwijkend gedrag, tot het veiligstellen van een paard dat onrustig of in paniek is. EHBO is dus niet hetzelfde als een volledige behandeling, maar een belangrijke tussenstap in de keten van zorg.

   Waarom is deze kennis zo belangrijk?

   Hoewel paarden robuust lijken, zijn ze lichamelijk gevoelig. Hun spijsverteringssysteem is kwetsbaar en aandoeningen als koliek kunnen in korte tijd levensbedreigend worden. Een gebrekkige doorbloeding of een draaiing van de darmen kan binnen enkele uren onomkeerbare schade veroorzaken. Ook bij verwondingen is snelle eerste hulp cruciaal: een goed aangebracht verband of tijdige koeling voorkomt infecties en beperkt weefselschade.

   Daarbij komt dat paarden zich vaak op plekken bevinden waar geen directe professionele hulp voorhanden is. Of het nu in de wei, op stal of op een wedstrijdterrein is: als verzorger ben je meestal de eerste die iets opmerkt. Het is daarom noodzakelijk dat je weet hoe je moet handelen. Zeker omdat dierenartsen niet altijd direct beschikbaar zijn, kan het verschil tussen snelle eerste hulp en afwachten groot zijn.

   Wat kun je zelf doen als verzorger?

   Hoewel je geen medische handelingen mag uitvoeren die zijn voorbehouden aan dierenartsen, is er veel dat je wél kunt doen. Het begint bij het herkennen van symptomen: verandert het gedrag van je paard plotseling, loopt het kreupel of zie je zwellingen? Dan moet je in staat zijn om de vitale functies – zoals ademhaling, hartslag en temperatuur – te controleren. Ook eenvoudige handelingen zoals het schoonmaken van een wond, het aanleggen van een noodverband en het kalmeren van het paard behoren tot jouw taken.

   Daarnaast is het van belang om snel en nauwkeurig informatie te verzamelen voor de dierenarts.

   Denk aan het tijdstip van de symptomen, wat het paard at of deed voor het incident, en hoe het zich sindsdien gedraagt. Hiermee help je de professional bij het stellen van een snelle en juiste diagnose.

   Misverstanden over eerste hulp

   Het komt vaak voor dat verzorgers aarzelen om in te grijpen. Een veelgehoorde uitspraak is: “Ik laat het liever aan de dierenarts over.” Hoewel dit begrijpelijk klinkt, is het niet altijd realistisch. De periode vóórdat een dierenarts arriveert is juist de fase waarin eerste hulp levensreddend kan zijn. Niets doen uit angst om fouten te maken is vaak riskanter dan handelen met basiskennis.

   Een ander misverstand is dat eerste hulp alleen nodig is als een paard alleen staat. In werkelijkheid kan ook op een drukke stal een situatie ontstaan waarin jij als eerste ter plaatse bent. Eerste hulp is dus niet gebonden aan locatie, maar aan aanwezigheid en alertheid.

   Toelichting vaktermen

   • Koliek: Verzamelnaam voor buikpijn bij paarden. De oorzaken variëren van gasophoping tot darmverstoppingen en -draaiingen. Koliek vereist altijd snelle beoordeling en meestal spoedbehandeling.
   • Vitale functies: De basisfuncties van het lichaam zoals hartslag, ademhaling, temperatuur en kleur van de slijmvliezen. Deze geven een indicatie van de algemene toestand van het paard.
   • EHBO: Eerste Hulp Bij Ongevallen, tijdelijke medische zorg bij acute situaties, met als doel stabilisatie totdat professionele hulp arriveert.

   Reflectie en praktische tips

   Vraag jezelf eens af: wat zou jij doen als je paard nu met een diepe snijwond in de stal staat? Heb je de juiste materialen bij de hand, weet je hoe je moet handelen, en kun je kalm blijven? Eerste hulp bij paarden vereist geen geavanceerde apparatuur, maar wel voorbereiding, kennis en zelfvertrouwen. Het oefenen van eenvoudige handelingen – zoals het meten van de temperatuur of het beoordelen van de slijmvliezen – is al een grote stap in de goede richting.

   Tot slot: gebruik deze gids niet pas als het misgaat. Zie het als een EHBO-cursus in boekvorm, die je voorbereid op situaties die je hoopt nooit mee te maken, maar waarvoor je wél klaar moet staan.

2. Hoofdstuk 2 De vitale functies van je paard kennen en controleren

3. 
   Zo herken je een probleem voordat het escaleert

   Inleiding

   Om te kunnen beoordelen of een paard medische hulp nodig heeft, moet je weten wat ‘normaal’ is voor dat dier. De vitale functies vormen hierbij de basis: ze geven een direct beeld van de fysieke gesteldheid van het paard. Denk aan lichaamstemperatuur, hartslag, ademhaling, de kleur en conditie van de slijmvliezen en de darmgeluiden. Wie deze functies regelmatig observeert en kent bij het eigen paard, kan afwijkingen sneller opmerken en zo erger voorkomen.

   Bij een acute situatie, zoals koliek of een valpartij, is het controleren van deze basiswaarden vaak de eerste en belangrijkste stap.

   Ze geven niet alleen een indicatie van hoe ernstig de situatie is, maar vormen ook essentiële informatie voor de dierenarts. Goed kunnen meten en interpreteren is dus een vaardigheid die elke verzorger zou moeten beheersen.

   “Je kunt pas handelen als je weet wat je ziet.”

   Inhoudelijke uitleg van de vitale functies

   Er zijn vijf vitale functies die je als verzorger standaard moet kunnen controleren, aangevuld met een belangrijk extra aspect: de darmgeluiden. Hieronder lees je hoe je dit doet, wat de normale waarden zijn en wat afwijkingen kunnen betekenen.

   Lichaamstemperatuur
   De normale lichaamstemperatuur van een volwassen paard ligt tussen de 37,5°C en 38,5°C. Je meet deze met een digitale thermometer met flexibele punt, die je voorzichtig rectaal inbrengt terwijl je veilig aan de zijkant van het paard staat. Een temperatuur boven 38,5°C duidt meestal op koorts door een ontsteking of infectie. Een temperatuur onder de 36,5°C kan juist wijzen op shock of onderkoeling, en vereist onmiddellijke aandacht.

   Hartslag
   De hartslag bij een volwassen paard in rust ligt tussen de 28 en 44 slagen per minuut. Deze kun je meten met een stethoscoop, geplaatst net achter de linkerelleboog, of door met je vingers te voelen aan de kaakslagader onder de kaakrand. Een verhoogde hartslag kan wijzen op pijn, stress, inspanning, koorts of shock. Een onregelmatige hartslag is altijd reden om een dierenarts te bellen.

   Ademhaling
   In rust ademt een paard normaal gesproken 8 tot 16 keer per minuut. Je telt het aantal ademhalingen door de beweging van de flanken of neusgaten te observeren gedurende 15 seconden en dit getal te vermenigvuldigen met vier. Snelle, oppervlakkige of onregelmatige ademhaling wijst vaak op pijn, benauwdheid of een probleem in de luchtwegen. Ook bij angst of inspanning stijgt de ademhaling tijdelijk, maar dit hoort snel weer te normaliseren.

   Slijmvliezen
   De slijmvliezen in de mond, met name het tandvlees, behoren lichtroze en vochtig te zijn. Je controleert dit door voorzichtig de bovenlip op te tillen. Afwijkende kleuren geven belangrijke signalen: bleke slijmvliezen kunnen wijzen op bloedarmoede of shock; blauwe verkleuring duidt op zuurstoftekort; donkerrode slijmvliezen kunnen ontstaan bij sepsis, koorts of oververhitting. Een droog, plakkerig oppervlak wijst vaak op uitdroging.

   Capillaire vullingstijd (CVT)
   Deze test zegt iets over de doorbloeding en circulatie. Druk met een vinger enkele seconden op het tandvlees en laat los. Normaal herstelt de roze kleur binnen twee seconden. Als dit langer duurt, is er mogelijk sprake van een verminderde bloedcirculatie door shock of uitdroging. Het is een eenvoudige maar betrouwbare test, mits correct uitgevoerd.

   Darmgeluiden
   De geluiden die je in de buik hoort zijn afkomstig van beweging van voedsel, vloeistof en gas in het maagdarmkanaal. In alle vier de buikkwadranten (links en rechts, voor en achter) hoor je bij een gezond paard zachte borrelende geluiden. Je gebruikt hiervoor bij voorkeur een stethoscoop, maar je kunt ook met je oor tegen de buik luisteren. Weinig of afwezige darmgeluiden zijn verdacht en kunnen wijzen op koliek of verstopping. Overmatig luid of frequent geluid kan weer een signaal zijn van diarree of stress.

    

   Toelichting vaktermen

   • Capillaire vullingstijd (CVT): Tijd die het tandvlees nodig heeft om zijn normale kleur terug te krijgen na kort aandrukken; maat voor de doorbloeding.
   • Slijmvliezen: Binnenbekleding van onder andere mond, neus en ogen. In de EHBO vooral van belang als indicator van doorbloeding en zuurstofvoorziening.
   • Darmgeluiden: Interne geluiden van het spijsverteringskanaal, essentieel voor het herkennen van koliek of andere maagdarmproblemen.

   Reflectie en praktische tips

   Wie de vitale functies van zijn paard kent, kan met vertrouwen beoordelen of er iets mis is. Dit vraagt oefening, ook in rustige tijden. Meet regelmatig en houd notities bij, bijvoorbeeld in een schriftje of een app. Zo kun je afwijkingen beter plaatsen. Zorg er ook voor dat je over de juiste hulpmiddelen beschikt: een betrouwbare thermometer, een eenvoudige stethoscoop en een zaklamp horen standaard in je EHBO-kit.

   Een goede gewoonte is om het meten van vitale functies met meerdere personen te oefenen. Eén persoon houdt het paard vast, de ander voert de meting uit, en een derde noteert de waarden. Dit maakt het proces veiliger, efficiënter en verlaagt de stress – voor zowel mens als dier.

   Tot slot: in een noodsituatie telt elke seconde. Door de vitale functies goed te kennen, kun je sneller en gerichter hulp inschakelen, wat het verschil kan maken voor het welzijn – en soms zelfs het leven – van je paard.

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.