Hoofdstuk 7 – Veelgemaakte fouten bij belonen

Belonen lijkt op het eerste gezicht eenvoudig: het paard doet iets goed, en jij laat merken dat je tevreden bent. Maar in de praktijk worden veel fouten gemaakt die de kracht van belonen ondermijnen. Niet zelden raken paarden in de war, ontwikkelen ze ongewenst gedrag, of verliest de beloning haar waarde.

In dit hoofdstuk kijken we kritisch naar de meest voorkomende misverstanden en valkuilen bij het belonen van paarden. Het doel is niet om af te wijzen wat ‘fout’ is, maar om inzicht te geven in wat wérkt, en waarom. Want een fout is pas waardevol als je hem herkent en ervan leert.

Te laat of te vroeg belonen

De meest fundamentele fout is een verkeerde timing. Als de beloning te laat komt, weet het paard niet welk gedrag ervoor verantwoordelijk was. Komt het te vroeg, dan beloon je iets dat nog niet afgerond is of zelfs ongewenst was.

Stel je vraagt je paard om te wijken voor druk. Het doet dat na enkele seconden, maar je wacht nog even voordat je de druk wegneemt en een “braaf” uitspreekt. In die tijd is het paard alweer met iets anders bezig, of heeft het de beweging gestaakt. Je beloning mist dan zijn doel – of bevestigt per ongeluk het verkeerde gedrag.

Andersom gebeurt het ook: het paard beweegt al, maar je bent te snel met je stem of beloning, nog vóórdat het gewenste gedrag echt zichtbaar is. Zo leert het paard niet precies wat je bedoelt.

"Een goede beloning is als een klik in een slot: precies op het juiste moment past alles."

Belonen van bedelgedrag of onrust

Een andere veelvoorkomende valkuil is het onbedoeld aanleren van schooien, duwen of onrustig gedrag, vooral bij het gebruik van snoepjes. Veel paarden leren dat ze door aandringen sneller een snoepje krijgen – niet omdat ze beloond worden, maar omdat de mens het gedrag wil stoppen.

Dit soort gedrag ontstaat niet uit brutaliteit, maar uit onduidelijkheid. Het paard leert simpelweg dat bedelen soms resultaat oplevert. De oplossing ligt in consequente timing: je geeft een snoepje alleen als het paard rustig is, hoofd weg van jou, en na het gevraagde gedrag. Alles daarbuiten wordt genegeerd, niet gecorrigeerd.

Hetzelfde geldt bij aanraking. Een paard dat constant zijn hoofd tegen je aandrukt, vraagt misschien om contact, maar leert mogelijk ook dat aandringen een beloning oplevert. Soms is géén reactie de beste correctie.

Onbewust blijven herhalen van beloning

Sommige ruiters of verzorgers hebben de neiging om na elk gewenst gedrag steeds op dezelfde manier te belonen: altijd hetzelfde woord, hetzelfde klopje, hetzelfde snoepje. Hoewel consistentie belangrijk is, kan overmatig herhalen het effect van de beloning doen vervagen.

Een beloning verliest kracht als het een automatisme wordt. Het paard registreert het niet langer als iets bijzonders of als een reactie op specifiek gedrag. Variatie in vorm, plaats, en timing maakt de beloning levend en geloofwaardig. Soms is pauze de beste beloning, soms een kriebel, soms een enkele stemklank.

Ook afwisselen tussen belonen en het simpelweg loslaten van druk houdt de training natuurlijker en minder afhankelijk van vaste rituelen.

Belonen zonder duidelijk criterium

Een minder zichtbare maar zeer belangrijke fout is het ontbreken van een helder criterium. Met andere woorden: je beloont, maar het paard weet niet waarvoor.

Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer je te veel tegelijk vraagt, of als je gedrag beloont dat niet scherp gedefinieerd is. Stel je vraagt om achterwaarts gaan, maar het paard draait zijn hoofd, schuift een voet, aarzelt – en dan geef jij het snoepje. Welk gedrag wordt nu versterkt?

Duidelijkheid betekent: eerst het gedrag definiëren dat je zoekt, dan vragen, dan pas belonen. Hoe specifieker jij weet wat je wilt zien, hoe beter het paard het kan herkennen – en herhalen.

"Als jij niet weet waarvoor je beloont, hoe moet je paard het dan weten?"

Beloning als routine in plaats van reactie

Tot slot: belonen mag nooit een verplichting worden. Het is geen ritueel dat je automatisch uitvoert na elke oefening, maar een bewuste reactie op gedrag. Als beloning voorspelbaar wordt, verliest het zijn functie als bekrachtiger.

Een paard dat na elke sprong of overgang een klopje op de nek krijgt, gaat dit ervaren als een vast patroon – niet als feedback. Alleen wanneer een beloning als reactie komt op een specifieke prestatie, krijgt het betekenis. Daarom moet elke beloning verdiend zijn, en niet gegeven uit gewoonte of schuldgevoel.

Reflectie

Belonen is niet moeilijk, maar wel subtiel. De kracht ervan schuilt in precisie, eerlijkheid en het vermogen om écht te kijken naar je paard. Wanneer je beseft dat je soms onbedoeld het tegenovergestelde bereikt van wat je wil aanleren, kun je je aanpak verfijnen.

Door bewust te kiezen wat, wanneer en waarom je beloont, geef je richting aan gedrag – en bouw je vertrouwen. Want een paard leert niet van onze intenties, maar van onze acties. Elke beloning vertelt iets. Zorg dat je boodschap klopt.

"Een beloning is pas leerzaam als het precies bevestigt wat jij werkelijk wilde zien."