Hoofdstuk 6: Gedrag: begrijpen wat je paard je vertelt

Een paard praat niet met woorden, maar het zegt wel degelijk veel. Wie goed kijkt, luistert en leert begrijpen, ontdekt dat een paard voortdurend signalen afgeeft. Gedrag is dé manier waarop een paard communiceert over hoe het zich voelt, wat het nodig heeft of waar het moeite mee heeft. Door gedrag goed te leren lezen, kun je welzijn verbeteren, problemen voorkomen en de samenwerking verdiepen.

Gedrag begint bij de natuur van het paard. Een paard is een vluchtdier. Dat betekent dat het instinctief reageert op dreiging door te willen vluchten, niet door te vechten. In de kudde zorgt waakzaamheid ervoor dat gevaren snel worden opgemerkt. Daarom reageert een paard vaak schrikkerig op plotselinge bewegingen of onbekende geluiden. Dit is geen ongehoorzaamheid, maar aangeboren overlevingsdrang.

Daarnaast is een paard een kuddedier. Het zoekt veiligheid en rust in gezelschap van soortgenoten. Binnen een kudde is er altijd een sociale rangorde. Paarden communiceren met subtiele signalen: oorstand, blik, lichaamshouding en beweging. Door deze taal ook als mens te leren lezen, voorkom je veel misverstanden.

Wanneer een paard zich veilig voelt, toont het ontspannen gedrag. De hals is laag, de oren zijn rustig, de ogen halfgesloten. Het paard knabbelt soms met de lippen, zucht of likt na een inspanning. Dit zijn tekenen van ontspanning en tevredenheid. Staat een paard daarentegen met gespitste oren, een strakke kaak of een gespannen rug, dan is het alert of gespannen. Hard snuiven, schrapen of wegrennen wijzen op angst of spanning.

Gedrag geeft ook inzicht in lichamelijk welzijn. Een paard dat plots agressief is tijdens het poetsen, gevoelig reageert bij het aansingelen of bokt bij het rijden, kan pijn ervaren. Rugproblemen, slecht passend tuig of gebitsproblemen kunnen zich uiten in verzet. Daarom is gedragsverandering altijd een signaal dat nader onderzoek verdient.

Niet alle gedrag dat wij als 'lastig' ervaren, is probleemgedrag. Een paard dat weigert een trailer in te lopen, heeft vaak angst of slechte ervaringen opgedaan. Dwingen werkt hier meestal averechts. Geduld, positieve training en het bieden van vertrouwen zijn effectiever.

Hetzelfde geldt voor paarden die schrikken van verkeer of harde geluiden. Begrip voor hun angst is de basis voor veilige training.

Soms ontwikkelt een paard stereotiep gedrag, ook wel stalondeugden genoemd. Weven, kribbebijten of luchtzuigen zijn vaak het gevolg van te weinig beweging, sociaal isolement of verveling. Deze gedragingen verminderen stress tijdelijk, maar lossen het onderliggende probleem niet op. Door leefomstandigheden aan te passen, kan het gedrag soms verminderen of zelfs verdwijnen.

"Gedrag is de spiegel van welzijn. Wie leert kijken, ziet wat het paard nodig heeft."

In de training speelt gedrag ook een grote rol. Straffen bij angst of onbegrip leidt vaak tot meer spanning en verzet. Positieve bekrachtiging, waarbij gewenst gedrag wordt beloond, zorgt voor een leergieriger en zelfverzekerd paard. Belonen hoeft niet altijd met voer; ook stem, kriebelen of rustmomenten kunnen als beloning werken.

Belangrijk bij het werken met paarden is het besef dat zij anders denken dan wij. Een paard leeft in het hier en nu. Het koppelt ervaringen direct aan situaties. Als iets onprettig is, zal het de situatie gaan vermijden. Als iets prettig verloopt, groeit het vertrouwen. Consequent, geduldig en eerlijk handelen is daarom essentieel.

Naast het individuele gedrag speelt ook de omgang met soortgenoten een rol. In een kudde zie je veel sociaal gedrag: samen grazen, elkaar poetsen, spelen en de rangorde bevestigen. Dit sociale gedrag is belangrijk voor het mentale welzijn. Paarden die deze sociale contacten missen, raken sneller uit balans.

Ook veranderingen in de omgeving kunnen gedragsreacties oproepen. Een verhuizing, nieuwe stalgenoten of veranderde routines kunnen tijdelijk onrust veroorzaken. Het is dan belangrijk het paard extra rust en stabiliteit te bieden, zodat het zich kan aanpassen.

Gedrag vertelt veel, maar vraagt van de mens om aandachtig te zijn. Kennis van lichaamstaal, signalen van spanning of ontspanning, en inzicht in natuurlijke behoeftes maken het mogelijk om problemen vroegtijdig te signaleren én om het welzijn actief te verbeteren.

Reflectie en praktische tips

Neem dagelijks even de tijd om je paard te observeren, niet alleen tijdens het werk, maar juist ook in rust. Kijk naar de stand van de oren, de spanning in de spieren, het ademritme en de interactie met soortgenoten. Probeer steeds te bedenken: voelt mijn paard zich veilig, begrepen en prettig? Zo bouw je wederzijds vertrouwen op.

Toelichting vaktermen

• Vluchtdier: Dier dat bij dreiging instinctief vlucht om zichzelf te beschermen.
• Stereotiep gedrag: Steeds herhalend gedrag zonder duidelijke functie, vaak veroorzaakt door stress of frustratie.
• Positieve bekrachtiging: Trainingsmethode waarbij gewenst gedrag wordt beloond, zodat het vaker optreedt.
• Rangorde: Sociale hiërarchie binnen een kudde die rust en orde brengt in de groep.

Aansluiting naar het volgende hoofdstuk

Wie het gedrag van zijn paard begrijpt, legt de basis voor een veilige samenwerking. In het volgende hoofdstuk kijken we hoe je deze samenwerking verder opbouwt door respectvolle training, waarbij plezier, veiligheid en welzijn centraal staan.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids nu voor een aanbiedingsprijs – reclamevrij en altijd bij de hand!