Hoofdstuk 4 – Erfelijke ziektes: weten waar het risico zit

"Met kennis voorkom je veel verdriet in de toekomst."

Inleiding

Iedere paardenhouder hoopt op een gezond paard dat lang meegaat. Toch zijn sommige ziektes al vanaf het begin aanwezig: ze zitten in het DNA. Erfelijke aandoeningen ontstaan door kleine veranderingen in het genetisch materiaal. Zulke veranderingen worden mutaties genoemd. Vaak merk je er niets van, tenzij het veulen van beide ouders dezelfde mutatie erft. In dat geval spreken we van een lijder of een aangetast dier. Als een veulen slechts één foutje van één ouder erft, heet het een drager. Dragers zijn zelf meestal gezond, maar kunnen het foutje wel doorgeven aan hun nakomelingen.

Hoe erfelijke ziektes werken

Bij veel erfelijke ziektes is het risico pas aanwezig als beide ouders drager zijn van dezelfde fout. Daarom is het belangrijk om te weten welke genetische afwijkingen een paard mogelijk bij zich draagt, vooral als het om fokdieren gaat. Door gericht te testen kunnen risico’s worden opgespoord en kan de kans op het fokken van aangetaste veulens sterk verminderd worden.

Niet alle erfelijke aandoeningen werken echter volgens hetzelfde patroon. Bij veel ziektes is het risico alleen aanwezig als beide ouders drager zijn (recessief).

Er bestaan echter ook dominante afwijkingen waarbij al één foutje voldoende kan zijn om ziekteverschijnselen te veroorzaken. Daarom is het altijd belangrijk om goed te weten om welk type erfelijke aandoening het gaat.

"Erfelijke kennis is geen reden tot angst, maar een kans om bewust en verantwoord te fokken."

Bekende erfelijke aandoeningen bij paarden

Een goed voorbeeld is PSSM (Polysaccharide Storage Myopathy), een spierziekte die voorkomt bij verschillende rassen zoals Quarter Horses, warmbloeden en trekpaarden. Door foutjes in bepaalde genen slaat het lichaam suikers verkeerd op in de spieren. Dit kan leiden tot spierpijn, stijfheid en soms ernstige kreupelheid. Met een eenvoudige DNA-test kan worden vastgesteld of een paard drager is van deze aandoening.

Een andere bekende erfelijke ziekte is HYPP (Hyperkalemic Periodic Paralysis), vooral bekend binnen het Quarter Horse-ras. HYPP veroorzaakt aanvallen van spierzwakte en soms verlamming. Dankzij genetische tests kunnen dragers van deze ziekte tijdig worden herkend, waardoor fokkers bewuste keuzes kunnen maken om het risico te beperken.

Veel aandacht gaat de laatste jaren ook uit naar het Warmblood Fragile Foal Syndrome (WFFS). Hoewel de naam suggereert dat het alleen bij warmbloeden voorkomt, weten we inmiddels dat ook andere rassen deze mutatie kunnen dragen, zoals volbloeden, Haflingers, Knabstruppers en sommige ponyrassen. WFFS wordt veroorzaakt door een fout in het PLOD1-gen, dat een belangrijke rol speelt bij de stevigheid van bindweefsel. Veulens die van beide ouders de mutatie erven, worden meestal doodgeboren of zijn zo ernstig aangetast dat ze kort na de geboorte moeten worden geëuthanaseerd.

Aanvankelijk dacht men dat WFFS alleen bij warmbloeden voorkwam omdat het daar voor het eerst werd ontdekt. Inmiddels is duidelijk dat de mutatie rasoverstijgend kan voorkomen. Daarom is testen bij fokdieren belangrijk, ongeacht het ras.

Dragers en fokbeleid

Soms denken fokkers dat dragers helemaal uit de fokkerij geweerd moeten worden. Dat is niet altijd nodig. Dragers van één foutje zijn meestal volledig gezond en kunnen waardevolle eigenschappen bezitten. Het belangrijkste is om dragers niet met elkaar te combineren. Als een drager wordt gekruist met een paard dat vrij is van de mutatie, kunnen er geen lijders geboren worden. Zo blijft de populatie genetisch gezond zonder waardevolle eigenschappen meteen uit te sluiten.

Hoe testen in de praktijk werkt

Veel stamboeken stellen tegenwoordig erfelijkheidstesten verplicht voordat hengsten goedgekeurd of veulens ingeschreven worden. Zo wordt openheid bevorderd en verkleint het risico op erfelijke problemen. In sommige landen is testen op bijvoorbeeld WFFS zelfs wettelijk verplicht bij bepaalde rassen.

Naast deze bekende aandoeningen bestaan er tientallen andere erfelijke afwijkingen, variërend van ernstig tot mild. Zo komt cerebellaire ataxie voor bij sommige Arabieren, waarbij de coördinatie van bewegingen wordt aangetast, en Junctional Epidermolysis Bullosa (JEB) bij trekpaarden, waarbij de huid kwetsbaar en loslatend is. Dankzij de wetenschappelijke vooruitgang worden steeds meer van deze aandoeningen vroegtijdig opgespoord met eenvoudige DNA-tests.

Wat veel eigenaren geruststelt, is dat de meeste van deze onderzoeken gemakkelijk uit te voeren zijn. Vaak volstaat een paar haren met haarwortels of een speekselstaafje uit de mond van het paard. Zo is de belasting voor het dier minimaal, terwijl de eigenaar snel duidelijkheid krijgt.

Reflectie

Het uiteindelijke doel is steeds hetzelfde: gezondere paarden fokken, erfelijke risico’s beperken en het welzijn van paarden verbeteren, generatie op generatie.

Genetische kennis maakt dit steeds beter mogelijk, zolang er verstandig mee wordt omgegaan. Niet uit angst, maar vanuit verantwoordelijkheid.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids nu  – reclamevrij en altijd bij de hand!