Hoofdstuk 5 – De eerste uren na de geboorte

Inleiding

De geboorte is achter de rug, maar de eerste uren daarna zijn minstens zo cruciaal voor het welzijn van het veulen én de merrie. In deze fase vindt een overgang plaats van intra-uterien (in de baarmoeder) naar zelfstandig functioneren buiten de baarmoeder. Deze overgang vereist nauwkeurige observatie, kennis van normale ontwikkelingsstadia en tijdige interventie bij afwijkingen. In dit hoofdstuk bespreken we het natuurlijke verloop van deze eerste uren, welke signalen normaal zijn, en op welke momenten waakzaamheid geboden is.

Inhoudelijke uitleg

Direct na de geboorte blijft de merrie meestal enkele minuten liggen, vaak met het veulen nog deels in de vruchtvliezen. Als er geen complicaties zijn, zal het veulen zelf binnen enkele minuten actief worden. Het schudt zijn hoofd, begint met ademhalen en vertoont bewegingen met de benen. Normale ademhaling hoort binnen enkele seconden na de geboorte goed op gang te komen. Een ademhaling van ongeveer 60 tot 80 keer per minuut in het eerste kwartier wordt als normaal beschouwd. Indien ademhaling uitblijft of bemoeilijkt wordt door vruchtvliezen, kan voorzichtig ingrijpen noodzakelijk zijn. Het vrijmaken van de neusgaten en eventueel wrijven over de borst bevordert het ademen.

"Een goede start is bepalend voor een gezond leven."

Na de eerste minuten volgt het moment van de navelstrengbreuk. Bij paarden gebeurt dit doorgaans spontaan wanneer het veulen of de merrie zich verplaatst. Belangrijk is dat dit rustig kan plaatsvinden; te vroeg doorknippen verhoogt het risico op navelbloedingen of infecties.

Zodra de navelstreng gebroken is, wordt de navelstomp gedesinfecteerd met een ontsmettend middel zoals chloorhexidine om infecties — zoals navelontsteking of bloedvergiftiging (sepsis) — te voorkomen.

Het veulen vertoont al snel pogingen om op te staan. Binnen ongeveer één tot twee uur moet het zelfstandig kunnen staan. Het evenwicht is aanvankelijk wankel, maar snel leert het veulen zijn ledematen coördineren.

Wanneer het rechtop staat, zoekt het de uier van de merrie. Het eerste drinken, ook wel het zuigen van biest genoemd, moet binnen twee tot maximaal vier uur na de geboorte plaatsvinden. Biest bevat antistoffen (immunoglobulinen) die het veulen beschermen tegen infecties in de eerste levensmaanden, zolang het eigen immuunsysteem nog onvoldoende ontwikkeld is. Te late biestopname kan levensgevaarlijke infecties tot gevolg hebben. Indien het veulen niet zelfstandig drinkt, is het noodzakelijk om snel professionele hulp in te schakelen.

De eerste urineproductie en het uitscheiden van de eerste mest, meconium genoemd, zijn eveneens belangrijke controlepunten. Meconium is donkerbruin tot zwart van kleur en kleverig van structuur. Het hoort binnen de eerste 12 uur na de geboorte volledig uitgepoept te worden. Verstopping van meconium, ook wel meconiumophoping genoemd, kan buikpijn veroorzaken en vereist behandeling. Symptomen hiervan zijn persen zonder resultaat, staartheffen, rusteloosheid en buikpijnsignalen (koliekgedrag). Tijdig ingrijpen voorkomt ernstigere complicaties.

De lichaamstemperatuur van het veulen hoort bij voorkeur tussen de 37,5 en 38,5 graden Celsius te liggen. Een te lage of te hoge temperatuur kan duiden op infecties, zwakte of omgevingsproblemen zoals tocht of onderkoeling. Zeker bij vroege voorjaars- of wintergeboorten is een goed strobed, tochtvrije stal en, indien nodig, gebruik van warmtebronnen belangrijk.

Ook de merrie zelf verdient zorgvuldige observatie in deze eerste uren. Haar gedrag ten opzichte van het veulen geeft veel informatie over het hechtingsproces. In de regel toont de merrie beschermend, likkend en verzorgend gedrag. Een goede band tussen merrie en veulen is essentieel voor het welzijn van beide dieren. Agressie, desinteresse of onrust kunnen wijzen op hormonale verstoringen of pijn bij de merrie. In zeldzame gevallen komt verstoting voor, waarbij het veulen actief wordt afgewezen. Dit vraagt onmiddellijk deskundige begeleiding.

"In deze eerste uren wordt de basis gelegd voor de overleving en ontwikkeling van het veulen."

Naast gedrag is het lichamelijke herstel van de merrie van belang. Bloedingen horen minimaal te zijn. De nageboorte wordt nogmaals geïnspecteerd op volledigheid, zoals in het vorige hoofdstuk is besproken. Eventueel bloedverlies, uitvloeiing of koorts zijn alarmsignalen die wijzen op inwendige complicaties. Indien de nageboorte niet binnen drie uur volledig is uitgedreven, spreken we van een placenta retentio, oftewel achtergebleven nageboorte. Dit kan leiden tot ernstige infecties en vereist altijd veterinaire behandeling.

Tegenwoordig wordt vaak binnen de eerste 24 uur na de geboorte een veulenscreening uitgevoerd door een dierenarts. Hierbij wordt het veulen volledig gecontroleerd op lichamelijke afwijkingen, zuigkracht, hart- en longfunctie, navelgezondheid en eventuele aangeboren afwijkingen. Ook wordt soms bloedonderzoek gedaan om de antistoffenopname (via de biest) te controleren. Zo wordt vroegtijdig vastgesteld of het veulen voldoende beschermd is tegen infecties.

De eerste uren worden afgesloten met de zogenaamde ‘24-uurs-controle’. Als het veulen levendig is, goed drinkt, plast, mest en de merrie in stabiele conditie verkeert, mag worden aangenomen dat het geboorteproces succesvol is afgerond.

Praktische reflectie

De eerste uren na de geboorte zijn van doorslaggevend belang. Wie de normale signalen kent, observeert met kennis en kan bij afwijkingen snel en doeltreffend ingrijpen. Zo krijgt het pasgeboren veulen een optimale start en wordt het risico op levensbedreigende complicaties aanzienlijk verkleind. Zorgvuldige begeleiding in deze kwetsbare fase vormt de basis voor een gezonde toekomst.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids  – reclamevrij en altijd bij de hand!