Hoofdstuk 1 – Wat is paardengenomica eigenlijk?

“Je kunt het DNA zien als de gebruiksaanwijzing van je paard.

 Hoe beter je die kent, hoe beter je keuzes kunt maken.”

Stel je even voor: je staat in de stal, kijkt naar een veulen en vraagt je af hoe het zal worden. Wordt het een snelle springer? Een soepel dressuurpaard? Blijft het gezond? Vroeger kon je alleen maar hopen, maar tegenwoordig kunnen we veel preciezer kijken. In het DNA van een paard zit namelijk al veel informatie verstopt.

Paardengenomica draait helemaal om dat DNA. Dat ingewikkelde woord betekent simpel gezegd: we kijken naar het erfelijk materiaal van het paard om te zien wat er in de genen staat. Niet alleen of het een bepaalde ziekte kan krijgen, maar ook of het aanleg heeft voor bepaalde sporten, en welke kleur het veulen van dit paard zou kunnen krijgen als je het laat dekken.

Wat is DNA precies?

Om te begrijpen wat paardengenomica is, moeten we eerst even naar het DNA zelf kijken. Je kunt DNA zien als het complete instructieboekje van het paard. In elke cel van het lichaam – of dat nou een spiercel, huidcel of bloedcel is – zit een kopie van dat boekje. In dat boekje staan alle bouwplannen: hoe groot het paard wordt, hoe sterk de spieren zijn, hoe het hart functioneert, welke kleur de vacht krijgt, en nog veel meer.

Dit boekje is opgebouwd uit lange ketens van zogenaamde basen, aangeduid met de letters A, T, C en G. Die letters vormen samen een soort code. Miljoenen regels lang. In die code zitten stukjes die we genen noemen. Elk gen heeft invloed op een bepaald deel van het lichaam of gedrag.

Genen: kleine stukjes grote informatie

Je kunt genen zien als hoofdstukken in het DNA-boek. Sommige hoofdstukken gaan over spierkracht, andere over het afweersysteem of de stofwisseling. Soms heeft één gen een grote invloed (bijvoorbeeld bij sommige erfelijke ziektes). Maar meestal werken meerdere genen samen. Zo is bijvoorbeeld de aanleg voor snelheid, uithoudingsvermogen of springvermogen vaak het resultaat van een combinatie van tientallen of honderden genen.

Waarom is genetisch onderzoek bij paarden interessant?

Lange tijd keken fokkers vooral naar stambomen en prestaties. Als vader en moeder goed presteerden, was de hoop dat het veulen dat ook zou doen. Maar daarmee zie je lang niet alles. Soms komt er onverwacht toch een erfelijke aandoening naar voren, of blijkt een paard niet het sporttalent dat je dacht.

Met DNA-onderzoek krijg je al vroeg extra informatie. Je kunt bijvoorbeeld ontdekken:

• Of het paard drager is van bepaalde erfelijke ziektes.
• Of het aanleg heeft voor bepaalde soorten werk, zoals dressuur, springen of endurance.
• Welke kleur een veulen waarschijnlijk zal krijgen.
• Hoe groot bepaalde risico’s zijn op problemen later.

Zo'n test geeft dus geen zekerheid over prestaties, maar wel een beter beeld van de genetische bouwstenen waarmee je werkt.

Genetica en genomica: twee begrippen die vaak door elkaar lopen

Je komt vaak de termen genetica en genomica tegen. Ze lijken op elkaar, maar er is een klein verschil. Genetica kijkt vaak naar losse genen: is er bijvoorbeeld een foutje in het gen dat een ziekte veroorzaakt? Genomica kijkt breder: naar het complete plaatje van het DNA.

Hierdoor kun je bij genomica ook complexere eigenschappen onderzoeken, zoals sportaanleg, waar vaak meerdere genen bij betrokken zijn.

Hoe komt een DNA-test tot stand?

Een DNA-test bij paarden is eigenlijk heel eenvoudig. Er wordt wat haar (met wortel), speeksel of bloed afgenomen. Dat monster gaat naar het lab, waar het DNA uit de cellen wordt gehaald en geanalyseerd. Computers vergelijken de code van het paard met bekende patronen in grote databanken. Op basis daarvan krijg je een rapport met de uitslagen.

Daarin zie je vaak termen als:

• Drager: het paard heeft een foutje in het gen, maar is zelf meestal niet ziek.
• Aangetast: het paard heeft twee foutjes en kan ziek worden of is al ziek.
• Vrij: er zijn geen foutjes gevonden op dat gen.

Bij aanlegonderzoek krijg je vaak percentages of scores: bijvoorbeeld hoe groot de genetische kans is dat het paard goed kan sprinten of veel uithoudingsvermogen heeft.

DNA is geen glazen bol

Het is belangrijk om te weten dat DNA-onderzoek veel vertelt, maar niet alles. Een paard met goede genen voor sport kan alsnog pech hebben door blessures of verkeerde training. En een paard zonder bijzondere sportgenen kan met de juiste training en motivatie toch heel ver komen. DNA geeft je vooral een beter startpunt, geen gegarandeerde uitkomst.

Kort gezegd:

Genetisch onderzoek helpt ons om betere keuzes te maken. Voor fokkers, eigenaren, trainers én dierenartsen. Zo zorgen we samen dat paarden gezonder zijn, beter in hun vel zitten, en langer plezier kunnen geven aan hun ruiters en verzorgers.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids nu  – reclamevrij en altijd bij de hand!