Hoofdstuk 2 – Waarom het microbioom cruciaal is voor paardenwelzijn

Inleiding

Hoewel het microbioom lange tijd slechts als een onderdeel van de spijsvertering werd beschouwd, is inmiddels duidelijk dat het een centrale rol speelt in vrijwel alle aspecten van de gezondheid en het welzijn van paarden. Van afweer tegen infecties tot sportprestaties, van gedragsontwikkeling tot het herstel na ziekte: het microbioom beïnvloedt subtiel maar krachtig het totale functioneren van het paard. In dit hoofdstuk onderzoeken we hoe breed en diep deze invloed reikt.

De darm als poortwachter van de gezondheid

De darm is niet alleen een buis waar voedsel doorheen gaat, maar een actief orgaan dat selecteert welke stoffen worden opgenomen en welke buiten het lichaam blijven. Hierbij speelt het microbioom een centrale rol.
Een groot deel van het immuunsysteem is direct verbonden met de darmwand. Hier leren immuuncellen onderscheid te maken tussen onschuldige en schadelijke indringers. Het microbioom fungeert daarbij als een soort ‘trainingspartner’ voor het immuunsysteem. Een divers en gezond microbioom draagt bij aan een goed werkend afweersysteem dat adequaat reageert op bedreigingen, zonder overmatig actief te worden.
Wanneer deze balans verstoord raakt, ontstaat een verhoogde kans op ontstekingen, allergieën en zelfs auto-immuunziekten, waarbij het lichaam zichzelf aanvalt.

Ontstekingsreacties zijn normale verdedigingsmechanismen van het lichaam, maar wanneer deze chronisch worden door een disbalans in het microbioom, spreken we van laaggradige ontsteking. Dit kan onder meer bijdragen aan hoefbevangenheid, spierproblemen, insulineresistentie of verminderde prestaties.

"Een gezonde darm verdedigt, voedt en kalmeert het lichaam — vaak zonder dat we het merken."

Het microbioom en spijsverteringsproblemen

Spijsverteringsstoornissen behoren tot de meest voorkomende gezondheidsproblemen bij paarden. Denk hierbij aan koliek, diarree, gasophopingen en dunne mest. In veel gevallen blijkt een verstoring van het microbioom hieraan ten grondslag te liggen.
Wanneer de verhoudingen tussen de verschillende bacteriesoorten verstoord raken, spreken we van dysbiose. Dit kan ontstaan door:

• Snelle voerovergangen;
• Overmatig krachtvoergebruik;
• Medicatie zoals antibiotica of ontwormingsmiddelen;
• Transportstress;
• Slechte kwaliteit van het ruwvoer;
• Onvoldoende beweging of langdurige boxrust.

Bij dysbiose verliezen gunstige bacteriën terrein, terwijl ongewenste bacteriën — die bijvoorbeeld melkzuur produceren of gasvorming bevorderen — kunnen toenemen. Hierdoor raakt het milieu in de darm verzuurd, wat weer extra schadelijk is voor de darmwand en de goede bacteriën. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarbij de spijsvertering steeds minder efficiënt en stabiel wordt.

Acidose is een belangrijk begrip in dit verband. Hiermee wordt bedoeld dat de pH-waarde in de dikke darm daalt, waardoor melkzuur producerende bacteriën de overhand krijgen. Dit kan tot koliek of zelfs hoefbevangenheid leiden.

Het microbioom als energieleverancier

Een groot deel van de energie die een paard uit zijn voeding haalt, wordt geproduceerd door de fermentatie in de dikke darm. De micro-organismen zetten vezels om in vluchtige vetzuren. Bij een goed functionerend microbioom worden deze vetzuren in optimale verhoudingen aangemaakt.
Wanneer de fermentatie verstoord is, bijvoorbeeld door eenzijdige voeding met te weinig structuur, kan de energievoorziening tekortschieten. Dit leidt tot verminderde uithoudingsvermogen, slechte spierontwikkeling of vertraagd herstel na inspanning.

"Wie de darm voedt, voedt het hele lichaam."

Verband met stofwisselingsproblemen

Steeds meer wetenschappelijke studies leggen verbanden tussen het microbioom en stofwisselingsziekten zoals insulineresistentie, overgewicht en hoefbevangenheid. Paarden met een minder divers microbioom lijken gevoeliger voor deze aandoeningen.
Eenzijdige voeding met te veel suikers en zetmeel kan het microbioom uit balans brengen en zo bijdragen aan insulineproblemen. Sommige bacteriesoorten beïnvloeden namelijk de suikermetabolismen in het lichaam direct via signaalstoffen die zij produceren.

Hiermee wordt duidelijk waarom managementmaatregelen als gecontroleerde weidegang, suikerarm ruwvoer en bewegingsprogramma’s effect hebben: ze ondersteunen het microbioom en helpen via die weg de stofwisseling te stabiliseren.

De darm-hersen-as: gedrag en emoties

Recent onderzoek laat zien dat het microbioom ook via hormonale en neurologische routes invloed heeft op gedrag en stemming. Via de zogenoemde darm-hersen-as (gut-brain axis) communiceren darmbacteriën met het centrale zenuwstelsel. Bepaalde bacteriën produceren neurotransmitters zoals serotonine, dopamine en gamma-aminoboterzuur (GABA), die betrokken zijn bij stemming, angst en stressreacties.

Dit verklaart waarom sommige paarden met darmproblemen ook prikkelbaarder, angstiger of minder gefocust kunnen zijn. Stress op zichzelf heeft bovendien weer een negatieve invloed op het microbioom, waardoor een neerwaartse spiraal kan ontstaan.

Een praktijkvoorbeeld: een jong springpaard met onverklaarbare spanning tijdens trainingen bleek via microbioomonderzoek een lage diversiteit en verstoorde verhouding van bacteriestammen te hebben. Na gericht aanpassen van het voer (meer structuur, minder zetmeel, toevoeging van specifieke gisten) en een aangepast trainingsregime, verbeterde zowel de vertering als het gedrag binnen enkele maanden.

"Rust in de darm brengt rust in het hoofd."

Immuunsysteem, vaccinaties en infecties

Het microbioom beïnvloedt niet alleen hoe een paard voedingsstoffen opneemt of zich voelt, maar ook hoe het reageert op vaccinaties en infecties. Een gebalanceerd microbioom kan bijdragen aan een betere werking van vaccinaties doordat het immuunsysteem beter is voorbereid op het aanmaken van antistoffen.
Andersom zijn paarden met een verstoord microbioom vaak gevoeliger voor luchtweginfecties, huidproblemen of chronische ontstekingsaandoeningen.

Reflectie

Het microbioom fungeert als een centrale schakel in het complexe netwerk van het paardenlichaam. Ziektepreventie begint steeds vaker met aandacht voor de darmgezondheid. Waar vroeger vooral naar zichtbare symptomen werd gekeken, verschuift de aandacht nu naar het begrijpen en ondersteunen van de processen die zich onzichtbaar in de darmen afspelen. Wie het microbioom serieus neemt, kan vaak al vroegtijdig bijsturen voordat serieuze problemen ontstaan.
Dit vraagt om zorgvuldig management, evenwichtige voeding, gecontroleerd medicijngebruik en vooral geduld: een microbioom herstelt niet van de ene dag op de andere.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids  – reclamevrij en altijd bij de hand!