Hoofdstuk 1 – Wat is het microbioom?

Inleiding

Iedere dag, elk moment, wordt het welzijn van een paard mede bepaald door miljarden kleine organismen die zich in het spijsverteringskanaal bevinden. Deze microscopische bewoners vormen samen het zogenaamde microbioom. Hoewel pas sinds enkele decennia écht onderzocht, blijkt het microbioom een doorslaggevende rol te spelen bij gezondheid, weerstand, vertering en zelfs gedrag van het paard. Maar wat is dit microbioom precies, waarom is het zo belangrijk en hoe ontstaat het?

Het onzichtbare ecosysteem in de darm

Het microbioom is een verzamelnaam voor alle micro-organismen die in het maagdarmkanaal van het paard leven. Hierbij gaat het niet alleen om bacteriën, maar ook om schimmels, gisten, virussen en eencellige organismen, de zogenaamde protozoa. Samen vormen zij een complex ecosysteem dat continu in balans moet blijven om optimaal te functioneren.
Bij een volwassen paard leven er naar schatting vele triljoenen micro-organismen in de darmen. De grootste dichtheid vinden we in de blindedarm (cecum) en de dikke darm (colon), waar vooral de vertering van vezels plaatsvindt.

Het bijzondere aan paarden is dat zij, als planteneters, zelf nauwelijks enzymen aanmaken die ruwe vezels kunnen afbreken. Ze zijn volledig afhankelijk van hun microbioom om deze vezels om te zetten in voedingsstoffen die het lichaam kan gebruiken. Zonder dit microbioom zou een paard geen energie kunnen halen uit gras, hooi of ander ruwvoer, wat hun natuurlijke hoofdvoedsel vormt.

Fermentatie is hierbij een sleutelproces. De micro-organismen zetten moeilijk verteerbare plantaardige stoffen om in onder andere vluchtige vetzuren, die het paard als energiebron gebruikt. Belangrijke vluchtige vetzuren zijn acetaat, propionaat en butyraat. Ze leveren niet alleen energie, maar ondersteunen ook de darmgezondheid zelf.

"Het microbioom is de motor achter de vertering van wat het paard zelf niet kan verwerken."

Ontwikkeling vanaf de geboorte

Het microbioom van een paard ontstaat niet bij toeval. Al tijdens de geboorte maakt het veulen voor het eerst contact met de bacteriën van de moeder. Het likken van de omgeving, het drinken van biest (de eerste moedermelk) en het contact met mest zorgen ervoor dat het microbioom zich geleidelijk ontwikkelt. Deze eerste kolonisatie is bepalend voor de gezondheid op lange termijn.

In de eerste levensweken vormt zich een basisbalans. Verstoring in deze fase, bijvoorbeeld door vroege antibioticagebruik, stress of slechte voeding, kan een blijvende invloed hebben op de samenstelling van het microbioom en daarmee op de weerstand en stofwisseling van het paard op latere leeftijd.

Het subtiele evenwicht: symbiose

Wanneer het microbioom goed functioneert, spreken we van symbiose: een evenwichtige samenwerking tussen het paard en zijn micro-organismen, waarbij beide partijen er voordeel van hebben. Het paard biedt een veilige, stabiele leefomgeving en voedsel. De micro-organismen zorgen op hun beurt voor het afbreken van vezels, de productie van voedingsstoffen, ondersteuning van het immuunsysteem en bescherming tegen ziekmakers.

Maar dit evenwicht is kwetsbaar. Factoren als stress, eenzijdige voeding, medicatie, ziekte, plotselinge rantsoenwijzigingen of langdurige transporten kunnen het microbioom verstoren. Wanneer het evenwicht verstoord raakt, spreken we van dysbiose.

Dysbiose kan leiden tot spijsverteringsproblemen zoals diarree, koliek, verminderde weerstand of zelfs gedragsveranderingen.

"Gezondheid is de uitkomst van evenwicht, diep in de darmen van het paard."

Meer dan vertering alleen

Hoewel het microbioom traditioneel vooral werd gezien als verteringshulp, weten we inmiddels dat het veel verder reikt. De invloed strekt zich uit tot:

• Immuunfunctie: Ongeveer 70% van het immuunsysteem bevindt zich in de darmwand. Een gezond microbioom helpt bij de aanmaak van immuuncellen en het herkennen van ziekteverwekkers.
• Ontstekingsreacties: Bepaalde bacteriën kunnen ontstekingsremmende stoffen produceren die systemische ontstekingen helpen voorkomen.
• Hersenfunctie: Via de zogenoemde darm-hersen-as beïnvloedt het microbioom hormoonbalans, stressreacties en zelfs gedrag.
• Stofwisseling: Het microbioom speelt een rol bij de verwerking van suikers en vetten en kan daardoor ook bijdragen aan stofwisselingsziekten zoals insulineresistentie en hoefbevangenheid.

Deze brede invloed maakt het microbioom tot een volwaardig onderdeel van de gezondheidszorg voor paarden.

Het microbioom als diagnostisch hulpmiddel

Dankzij moderne technieken, zoals DNA-sequencing (het uitlezen van genetisch materiaal van micro-organismen), kunnen we tegenwoordig vrij nauwkeurig in kaart brengen welke microben aanwezig zijn in de darm. Dit gebeurt meestal via mestonderzoek. Daarmee kan soms verklaard worden waarom een paard vage klachten heeft of gevoelig blijft voor bepaalde aandoeningen. Zo wordt microbioom onderzoek steeds vaker ingezet als aanvullend diagnostisch instrument.

"In elke mesthoop schuilt een schat aan informatie over de gezondheid van het paard."

Praktijkvoorbeeld

Bij een oudere ruin met steeds terugkerende gasophopingen in de darm bleek via microbioomonderzoek dat er een zeer lage diversiteit aan bacteriën aanwezig was. Met kleine aanpassingen in het rantsoen — meer structuurrijk hooi, minder snelle suikers en toevoeging van specifieke levende gisten — nam de variatie aan bacteriën weer toe. De gasophopingen verdwenen volledig en het paard herwon vitaliteit.

Reflectie

Het begrijpen van het microbioom is een sleutel tot een meer preventieve gezondheidszorg bij paarden. Door beter te weten wat zich in de darmen afspeelt, kunnen we vroegtijdig bijsturen en veel voorkomende gezondheidsproblemen voorkomen of verzachten. Dit vraagt niet alleen kennis van voeding, maar ook van huisvesting, stressmanagement en medicijngebruik.

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids  – reclamevrij en altijd bij de hand!