Deze gids gaat dieper in op een reeks van deze genetisch bepaalde of genetisch beïnvloede aandoeningen. Sommige zijn direct erfelijk, andere ontstaan uit een combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren. Vaak zijn ze ernstig en soms zelfs levensbedreigend. Juist daarom is het belangrijk dat eigenaren, fokkers en dierenartsen weten welke risico’s er zijn, hoe ze ontstaan en hoe je ze kunt testen.

Door kennis te delen, kunnen we samen bijdragen aan het welzijn van de paarden, verantwoord fokken en voorkomen dat ernstige problemen zich herhalen in toekomstige generaties.

Hoofdstuk 1 – Inleiding: genetische gevoeligheden verder ontrafeld

"Hoe meer we weten, hoe zorgvuldiger we kunnen fokken."

De laatste jaren is er veel vooruitgang geboekt in het genetisch onderzoek bij paarden. Waar vroeger vooral aandacht was voor bekende erfelijke ziekten en simpele kleurvererving, ontdekken wetenschappers nu steeds meer complexe afwijkingen waarbij genen een grote rol spelen. Sommige van deze aandoeningen waren jarenlang onbegrepen of werden toegeschreven aan "pech". Dankzij moderne DNA-technieken weten we nu vaak beter waar de oorzaak ligt.

In deze gids bespreken we een aantal genetisch bepaalde of genetisch beïnvloede aandoeningen die bij verschillende paardenrassen voorkomen. Sommige zijn zeldzaam, andere zien we helaas steeds vaker. Wat ze gemeen hebben, is dat de onderliggende genetische gevoeligheid vaak pas recent ontdekt is. Hierdoor kunnen we nu testen ontwikkelen die paardenhouders helpen bij vroegtijdige herkenning en bij het verantwoord plannen van de fokkerij.

Wat veel van deze aandoeningen extra ingewikkeld maakt, is dat ze vaak pas tot uiting komen wanneer bepaalde omgevingsfactoren meespelen. Zo kan een paard jarenlang gezond zijn, maar bij een infectie of vaccinatie ineens symptomen ontwikkelen, zoals bij IMM (Immune-Mediated Myositis). Of een dier ontwikkelt klachten pas op latere leeftijd, bijvoorbeeld bij Equine Metabolic Syndrome (EMS). Sommige aandoeningen, zoals Fragile Foal Syndrome (FFS), zorgen er zelfs voor dat veulens al vlak na de geboorte niet levensvatbaar zijn.

De kennis over deze ziektes groeit snel. Door het DNA van duizenden paarden wereldwijd te onderzoeken, krijgen wetenschappers steeds beter zicht op hoe en waarom deze aandoeningen ontstaan. In veel gevallen zijn specifieke genmutaties opgespoord die direct getest kunnen worden. Daarmee wordt het voor fokkers mogelijk om gericht te selecteren en ernstige problemen te voorkomen.

Toch vraagt deze genetische kennis ook om voorzichtigheid. Het uitsluiten van alle dragers is niet altijd de beste oplossing. In sommige rassen is de genetische diversiteit beperkt, en door té rigoureus te selecteren, zouden we belangrijke bloedlijnen kunnen verliezen. Verantwoord testen betekent dus niet dat we streven naar 'perfecte' paarden, maar dat we weloverwogen keuzes maken die de gezondheid en het welzijn op lange termijn verbeteren.

In de hoofdstukken die volgen, bespreken we elke aandoening afzonderlijk. We leggen uit wat het precies is, hoe het genetisch werkt, bij welke rassen het voorkomt en hoe het getest kan worden. Daarnaast kijken we steeds naar de praktische gevolgen voor fokkers en eigenaren, want uiteindelijk is het doel altijd hetzelfde: gezonde, sterke en gelukkige paarden.

De wereld van genetisch onderzoek verandert snel. Wat vandaag zeldzaam lijkt, kan morgen vaker herkend worden doordat meer mensen testen laten uitvoeren. Door nu al kennis te nemen van deze genetische gevoeligheden, investeer je als paardenhouder niet alleen in je eigen dieren, maar ook in de toekomst van de paardenpopulatie als geheel.

"Genetische kennis groeit elke dag. Hoe eerder we leren, hoe beter we kunnen beschermen."

Hoofdstuk 2 – IMM / MYHM: de ernstige spierziekte met auto-immuunreactie

"Soms valt het eigen lichaam zijn spieren aan."

In de wereld van spierziekten bij paarden is Immune-Mediated Myositis (IMM), ook wel bekend als Myosin-Heavy Chain Myopathy (MYHM), één van de meest ingrijpende. Deze aandoening is pas relatief kort bekend en wordt daarom nog niet altijd direct herkend. Toch is het essentieel dat paardenhouders en fokkers zich bewust zijn van het bestaan van deze ziekte, want de gevolgen kunnen binnen zeer korte tijd ernstig zijn.

IMM is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat het immuunsysteem, dat normaal gesproken het lichaam beschermt tegen ziekteverwekkers, zich vergist en eigen lichaamsweefsel begint aan te vallen. In het geval van IMM zijn dat de spieren. Binnen enkele dagen kan het paard hierdoor tot wel 40% van zijn spiermassa verliezen, vooral zichtbaar bij de grote bespiering van de achterhand, schouders en rug. Het dier vermagert soms letterlijk binnen 72 uur, met ingevallen spieren als gevolg.

Wat deze ziekte extra verraderlijk maakt, is dat ze vaak wordt uitgelokt door een externe prikkel. Dit kan een infectie zijn (bijvoorbeeld een infectie met Streptococcus equi, de bacterie achter droes), maar ook een vaccinatie, zoals een griepvaccin. Niet het vaccin of de infectie zelf veroorzaakt de ziekte, maar het zet het afweersysteem zó sterk aan, dat het in bepaalde genetisch gevoelige paarden ontspoort.

Pas de laatste jaren is ontdekt dat er een duidelijke genetische gevoeligheid bestaat voor IMM. Bepaalde varianten in het MYH1-gen — een gen dat codeert voor een belangrijk type spiervezel — verhogen het risico dat een paard deze afweerreactie ontwikkelt. Paarden zonder deze genetische mutatie krijgen in principe geen IMM, zelfs als ze dezelfde infecties of vaccinaties doormaken.

IMM komt vooral voor bij bepaalde lijnen binnen de Quarter Horse, Paint Horse, Appaloosa en hun kruisingen. De aandoening lijkt zich te concentreren in specifieke bloedlijnen die intensief gefokt zijn op snelheid, cutting en andere disciplines waarbij snelle spiervezels gewenst zijn. Omdat het betrokken gen ook invloed heeft op de samenstelling van spiervezels, zien we hier dus een typisch voorbeeld waarbij fokkerijdoelen onbedoeld genetische risico’s kunnen vergroten.

Wat DNA-tests hierbij zo waardevol maakt, is dat ze kunnen voorspellen of een paard drager is van het risicogen. Daarmee kan niet alleen de fokker weloverwogen combinaties maken, maar kan ook de eigenaar preventieve maatregelen treffen. Zo kan men extra waakzaam zijn na vaccinaties of infecties, en in overleg met de dierenarts soms aangepaste vaccinatieschema’s overwegen.

Belangrijk is ook dat IMM goed behandelbaar kan zijn als het tijdig wordt herkend. Vroege toediening van ontstekingsremmers (zoals corticosteroïden) kan het afweersysteem tot rust brengen en verdere spierafbraak beperken. Bij ernstige gevallen is langdurig herstel nodig, met aangepaste voeding en training om spiermassa weer op te bouwen.

Voor de fokkerij betekent genetische screening op IMM een krachtig hulpmiddel. Dragers kunnen nog steeds gezonde nakomelingen geven, mits men bewust kiest voor partnerdieren die het gen niet dragen. Zo blijft het genetisch materiaal behouden zonder dat nieuwe lijderdieren ontstaan.

De ontdekking van IMM/MYHM is een goed voorbeeld van hoe genetisch onderzoek ons in staat stelt om ziekten die eerst als onverklaarbare pech werden gezien, beter te begrijpen en beheersen. Door vroegtijdig testen wordt voorkomen dat deze ernstige spierziekte onverwacht toeslaat.

"Soms zit de gevoeligheid al vanaf de geboorte in het DNA.

Met kennis kunnen we de schade beperken."

Wil je verder lezen? Bestel dan de volledige gids met alle hoofdstukken, inclusief voorbeelden, praktische tips en verdiepende uitleg.