Hoofdstuk 5 – Kleurgenetica: de genetische puzzel van vachtkleuren

"Elke vachtkleur is een optelsom van kleine genetische schakelaars."

Als je rondkijkt op een paardenfokkerij of een wedstrijdterrein, zie je ze in allerlei kleuren: vos, zwart, schimmel, valk, bont, appaloosa en ga zo maar door. De vachtkleur van een paard is vaak één van de eerste dingen die mensen opvalt. Maar wat bepaalt nu eigenlijk welke kleur een veulen krijgt? Het antwoord ligt wederom in het DNA.

In het erfelijk materiaal van ieder paard zitten verschillende genen die samen de vachtkleur regelen. Elk gen is als een schakelaar: staat hij aan of uit, dan verandert dat iets aan de kleur. Sommige schakelaars bepalen de basiskleur, andere zorgen voor verdunningen, vlekken of patronen. En doordat al deze schakelaars met elkaar samenwerken, ontstaan er uiteindelijk al die verschillende kleuren die we kennen.

De basiskleuren: zwart en rood

In de basis zijn er eigenlijk maar twee echte kleuren: zwart en rood (vos). Deze twee worden bepaald door het zogenaamde Extension-gen (ook wel het MC1R-gen genoemd). Een paard dat twee kopieën van het rode gen heeft, wordt vos. Als er minstens één kopie van het zwarte gen aanwezig is, zal het paard zwarte pigmenten aanmaken.

Maar met alleen zwart of vos zou het wel erg saai worden. Gelukkig mengen zich andere genen in dit spel.

Het agouti-gen: waar komt het zwart terecht?

Als het paard zwart pigment heeft, bepaalt het Agouti-gen waar dat zwart terechtkomt. Bij een actief Agouti-gen verschijnt het zwart alleen in de manen, staart, benen en oorpunten: het paard wordt dan bruin of donkerbruin. Is het Agouti-gen niet actief, dan blijft het paard helemaal zwart.

Verdunningen en speciale effecten

Naast deze basisgenen bestaan er genen die de kleur verdunnen of veranderen. Een bekend voorbeeld is het Crème-gen. Eén kopie van het Crème-gen kan bijvoorbeeld een vos veranderen in een palomino, of een bruin paard in een buckskin (valk). Twee kopieën zorgen voor nog lichtere tinten zoals cremello of perlino.

Andere verdunningsgenen zijn onder meer:

• Dun: geeft de typische wildkleur met aalstreep en zebrastrepen op de benen.
• Champagne: zorgt voor een zachte, glanzende verdunning van de kleur.
• Silver: verdund zwart pigment, waardoor manen en staart zilverwit kunnen worden.

Patronen: bont, appaloosa en schimmel

Patronen maken het nog complexer. Zo is er het Tobiano-gen dat grote witte vlekken veroorzaakt bij bontgekleurde paarden. Er is ook het Overo-gen, dat een ander type bontpatroon geeft. Beide worden weer beïnvloed door andere genen die bepalen hoe groot of scherp de vlekken zijn.

Bij Appaloosa’s speelt een heel ander mechanisme, waarbij het zogenaamde LP-gen (Leopard Complex) een belangrijke rol speelt. Dit gen veroorzaakt de typische stippen en vlekken.

En dan is er natuurlijk nog het Schimmel-gen. Een paard dat dit gen draagt, wordt vaak geboren met een gewone kleur maar zal in de loop van de jaren steeds lichter worden totdat het uiteindelijk helemaal wit lijkt. Toch is het niet echt wit: het pigment is simpelweg verdwenen uit de haren.

Waarom is kleurgenetica belangrijk voor fokkers?

Voor sommige fokkers is vachtkleur puur esthetisch. Maar bij bepaalde rassen speelt het ook een economische rol. Denk aan cremello’s, palomino’s of bonten, die in sommige markten extra gewild zijn. Door de genetica achter de kleuren goed te begrijpen, kunnen fokkers beter voorspellen welke kleur een veulen zal krijgen bij bepaalde oudercombinaties.

Daarnaast is er ook een gezondheidskant. Sommige kleurgenen brengen risico’s mee. Zo is het Frame Overo-gen verbonden aan het Lethal White Syndrome. Veulens die twee kopieën van dit gen erven, worden geboren met een niet-functionerende darm en overlijden meestal kort na de geboorte. Testen op dit soort risicogenen is dus niet alleen een kwestie van uiterlijk, maar ook van dierenwelzijn.

Kan je altijd precies voorspellen welke kleur een veulen krijgt?

Ondanks alle kennis blijft er bij sommige combinaties altijd een beetje kansspel in zitten. Zeker als meerdere kleurgenen tegelijk meespelen. De genetische puzzel is soms ingewikkeld, maar DNA-tests kunnen een groot deel van die puzzel al vooraf zichtbaar maken.

Het mooie van kleurgenetica is dat het voor veel fokkers een laagdrempelige eerste kennismaking is met DNA-onderzoek. Vaak begint men met een eenvoudige kleurentest, en groeit daaruit het besef hoe waardevol genetische kennis ook is voor gezondheid en sportaanleg.

"Achter elke vachtkleur zit een complex samenspel van genen.

Wie de schakelaars begrijpt, begrijpt de kleur."

Liever zonder onderbrekingen lezen?

Download deze gids nu  – reclamevrij en altijd bij de hand!